اختلالات بلع (دیسفاژی) به این معنا است که حرکت غذا یا نوشیدنی از دهان به معده زمان بیشتری طول می‌کشد و دشوارتر است. دیسفاژی همچنین با درد هنگام قورت دادن غذا مرتبط است. در بعضی از موارد، بلع امکان پذیر نیست.
اختلالات موقتی بلع که وقتی سریع غذا می‌خورید یا وقتی غذای خود را به خوبی نمی‌جوید، به وجود می‌آیند، معمولا جای نگرانی ندارند. اما اختلال بلع مستمر نشان دهنده یک بیماری وخیم هستند که باید درمان شود.
دیسفاژی در هر سنی ممکن است به وجود بیاید، اما در بین سالخوردگان شایع‌تر است. اختلالات بلع یا بلع دردناک علت‌های مختلفی دارند و درمان آن به علت آن بستگی دارد.
علائم
علائم و نشانه‌های مرتبط با اختلالات بلع و از قرار زیر هستند:
- احساس درد در هنگام قورت دادن غذا (ادینوفاژی)
- ناتوانی در بلع
- احساس گیر کردن غذا در گلو یا سینه یا پشت قفسه سینه
- تراوش آب از دهان
- خرخر کردن
- بازگشت غذا به دهان
- سوزش معده مکرر
- بازگشت اسید معده یا غذا به گلو
- کاهش وزن غیرمنتظره
- سرفه کردن یا حالت تهوع در هنگام بلع
- کوچک‌تر کردن لقممه های غذا یا مصرف نکردن بعضی از غذاهای مشخص به دلیل اختلالات بلع
علت
بلع عمل پیچیده‌ای است و بعضی بیماریها باعث اختلال در آن می‌شوند. گاهی اوقات نمی‌توان علت دیسفاژی را تشخیص داد. با این حال، دیسفاژی عموما به یکی از طبقه بندی‌های زیر تقسیم می‌شود:
دیسفاژی مری
منظور از دیسفاژی مری احساس گیرکردن غذا در انتهای گلو یا در سینه در هنگام قورت دادن غذا است. از علت‌های دیسفاژی مری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آشالاژی: وضعیتی که عضله پایین مری (اسفینکتر) به درستی منقبض نمی‌شود تا به غذا امکان ورود به معده را بدهد و غذا به گلوی شما برمی گردد.
- ضعف عضلات مری: ممکن است عضلات دیواره مری نیز ضعیف باشند، این بیماری با گذشت زمان پیشرفت می کند.
- اسپاسم منتشر: این بیماری باعث انقباض پرفشار و ناهماهنگ مری، پس از قورت دادن غذا می‌شود. اسپاسم منتشر عضلات غیرارادی در دیواره‌های پایینی مری را تحت تاثیر قرار می‌دهد.
- تنگی مری: تنگی مری باعث به دام افتادن قطعات کوچک غذا می‌شود. تومورها یا بافت جای زخم که اغلب ناشی از بیماری رفلاکس معده است باعث تنگی مری می‌شود.
- تومورهای مری: اختلالات بلع وقتی به دلیل وجود تومورهای مری باشند به تدریج وخامت پیدا می‌کنند.
- اشیای خارجی: گاهی اوقات غذا یا شی دیگری می‌تواند تا حدودی باعث انسداد گلو یا مری شما باشد. بطور مثال افرادی که دندان مصنوعی دارند با احتمال بیشتری گیر کردن غذا در گلو یا مری را تجربه می‌کنند.
- حلقه مری: تنگ شدن حلقه های مری باعث اختلالات موقتی در بلع غذاهای جامد می‌شود.
- بیماری رفلاکس معده: آسیب به بافت‌های مری ناشی از بازگشت اسید معده به مری منجر به اسپاسم یا ایجاد جای زخم و تنگ شدن قسمت پایین مری می‌شود.
- اوزفاژیت ائوزینوفیلیک:این بیماری که به یک آلرژی غذایی مرتبط است، ناشی از تجمع بیش از حد سلول‌های ائوزینوفیل در مری است.
- بیماری اسکلرودرمی: به وجود آمدن بافتی مانند بافت جای زخم، باعث سفت شدن و سخت شدن بافت‌ها می‌شود و عضله اسفینکتر مری را ضعیف می‌کند و باعث بازگشت اسید به مری و سوزش معده مکرر می‌شود.
- پرتودرمانی: این روش درمان سرطان منجر به التهاب و ایجاد جای زخم در مری می‌شود.
دیسفاژی اوروفارنکسی
بیماری‌های مشخصی باعث ضعیف شده عضلات گلو می‌شود و باعث می‌شوند که در هنگام بلع، غذا به سختی از دهان به گلو و مری برود. ممکن است در حین بلعیدن به سرفه بیفتید یا دچار احساس خفگی شوید یا احساس می‌کنید غذا یا نوشیدنی وارد بینی یا نای شما شده است. این مساله منجر به ذات الریه می‌شود. علل دیسفاژی اوروفارنکس یکی از موارد زیر است:
- اختلالات عصبی: اختلالات مشخصی مثل فلج چندگانه، دیستروفی عضلانی و پارکینسون باعث دیسفاژی می‌شود.
- آسیب عصبی: آسیب دیدگی ناگهانی عصبی، برای مثال ناشی از سرطان یا آسیب دیدگی طناب نخاعی یا مغز باعث اختلالات بلع می شوند.
- دیورتیکول حلقی: کیسه کوچکی که ذرات غذا را در گلوی شما جمع می‌کند، که اغلب در بالای مری شکل می‌گیرد و منجر به اشکال در بلع، صدای خرخر، تنفس بد بو، یا پاکسازی مکرر گلو یا سرفه می‌شود.
- سرطان: بعضی از سرطان‌ها و روش‌های درمان سرطان مشخص مثل پرتودرمانی منجر به اختلال بلع می‌شوند.
تشخیص
پزشک احتمالا یک معاینه پزشکی انجام می‌دهد و از آزمایشات مختلفی برای تعیین علت اختلال در بلع غذا استفاده می‌کند. این آزمایشات از قرار زیر هستند:
- گرفتن تصویر اشعه ایکس با یک ماده کنتراست (باریوم): یک مایع باریوم می‌نوشید که مری شما را می‌پوشاند تا در تصویرهای اشعه ایکس بهتر نمایش داده شود. سپس، پزشک تغییرات صورت گرفته در شکل مری را مشاهده می کند و فعالیت عضلانی شما را ارزیابی کند.
- ارزیابی پویای بلع: غذاهای حاوی باریوم را در غلظت‌های مختلف می‌بلعد. این آزمایش تصویری از این غذاها را در حین عبور از دهان به گلو نمایش می‌دهد.
- آندوسکوپی: یک ابزار باریک انعطاف پذیر مجهز به چراغ (آندوسکوپ) از گلوی شما عبور داده می‌شود تا پزشک بتواند مری را مشاهده کند.
- آزمایش عضله مری (مانومتری): در آزمایش مانومتری، یک لوله کوچک وارد مری شما می‌شود که به یک فشار سنج وصل است و انقباضات عضلانی مری شما را هنگام بلع اندازه گیری می‌کند.
- آزمایشات تصویربرداری: این آزمایشات شامل سی تی اسکن و غیره می‌شوند.
درمان
اغلب مشکلات بلع را می‌توان درمان کرد، اگر چه درمانی که دریافت می‌کنید به نوع دیسفاژی شما بستگی دارد. “ورزش درمانی بخش مهمی از فرایند درمان این بیماران محسوب می‌شود.” البته درمان به این بستگی دارد که آیا مشکل بلع شما در دهان یا گلو (اوروفارنکس، دیسفاژی بالا) یا در مری (دیسفاژی پایین یا مری) وجود دارد.
درمان دیسفاژی بالا (اوروفارنکس)
دیسفاژی بالا اختلالات بلع ناشی از مشکلات دهان یا گلو است. روش‌های درمانی مخصوص این نوع دیسفاژی از قرار زیر هستند:
- بلع درمانی
در صورت ابتلا به دیسفاژی بالا، بیمار برای بلع درمانی به متخصص گفتار و زبان ارجاع داده می‌شود.
- تغییر در رژیم غذاییی
برای توصیه در مورد تغییر رژیم غذایی برای اطمینان از داشتن رژیم غذایی متعادل به یک متخصص تغذیه ارجاع داده می‌شوید.
- لوله‌های مخصوص تغذیه
لوله‌های مخصوص تغذیه را می‌توان برای غذا خوردن بیمار در طول دوره درمان مشکلات بلع مورد استفاده قرار داد. این لوله‌ها در موارد شدید دیسفاژی که شما را در معرض سوء تغذیه و کم آب شدن بدن قرار می‌دهد، مورد نیاز هستند.
لوله مخصوص تغذیه همچنین مصرف داروهایی که بیمار برای درمان بیماری‌های دیگر خود نیاز دارد را آسان می کند.
دیسفاژی پایین (مری)
دیسفاژی پایین، اختلالات بلع ناشی از مشکلات مری است.
- دارو
بسته به علت دیسفاژی پایین، می‌توان این بیماری را با دارو درمان کرد.
- بوتاکس
برای درمان آشالازی گاهی اوقات می‌توان از بوتاکس استفاده کرد.
- جراحی
موارد دیگر دیسفاژی را عموما با جراحی می‌توان درمان کرد.
- دیلاتاسیون آندوسکوپیک
این روش درمانی در طول معاینه داخلی مری با استفاده از آندوسکوپی قابل انجام است. لوله آندوسکوپ از گلوی شما به سمت مری پایین داده می‌شود و تصاویر قسمت داخلی بدن به یک صفحه تلویزیونی انتقال داده می‌شوند. یک بالون یا میل جراحی کوچک با استفاده از تصاویر به عنوان راهنما از قسمت باریک‌تر مری عبور داده می‌شود تا آن را فراخ کند. در صورتی که از بالون استفاده شود، به تدریج باد می‌شود تا قبل از کم باد شدن و خارج شدن، مری شما گشاد گردد.
قبل از انجام این روش درمانی، به شما مواد بی حس کننده خفیف عرضه می‌کند تا دردی را احساس نکنید. البته این خطر نیز وجود دارد که این روش منجر به پارگی مری شود.
- گذاشتن استنت
اگر به سرطان مری مبتلا هستید که نمی‌توان آن را برطرف کرد، معمولا توصیه می‌شود که لوله استنت در بدن شما قرار داده شود. به همین دلیل، در صورت داشتن سرطان، با کشیده شدن مری، احتمال سوراخ شدن مری بیشتر است.
استنت (معمولا یک لوله شبکه شبکه ای فلزی) در طول آندوسکوپی یا تحت هدایت تصویر اشعه ایکس وارد مری شما می‌شود. سپس لوله استنت به تدریج گسترش پیدا می‌کند تا راهی ایجاد شد که برای عبور غذا به اندازه کافی فراخ باشد. برای این که لوله استنت بدون به وجود آمدن انسداد باز بماند، باید از یک رژیم غذایی خاص پیروی کنید.
دیسفاژی موروثی
اگر نوزاد شما با اختلالات بلع (دیسفاژی موروثی) به دنیا بیاید، درمان آن به علت به وجود آورنده مشکل بستگی دارد. در ادامه چند نمونه از علل دیسفاژی موروثی شرح داده می شود:
- دیسفاژی ناشی از فلج مغزی را می‌توان با گفتاردرمانی و زبان درمانی درمان کند. به کودک شما نحوه بلعیدن، تنظیم نوع غذایی که می‌خورند و نحوه استفاده از لوله‌های مخصوص غذا خوردن آموزش داده می‌شود. (دیسفاژی در کودکان )
- شکاف کام و لب شکری یک نقص تولد در صورت است که باعث دیسفاژی می‌شود. این نقص عموما با جراحی درمان می‌شود.
- تنگی مری با نوعی جراحی که اتساع نام دارد و باعث فراخ شدن مری می‌شود، قابل درمان است.
- دیسفاژی ناشی از بیماری رفلاکس معده را می‌توان با استفاده از شیر خشک یا شیرهای تلغیظ شده مخصوص درمان کرد. گاهی اوقات، دارو نیز مورد استفاده قرار می‌گیرد.
عوارض
اختلالات بلع عوارض زیر را در پی دارد:
- سوء تغذیه، کاهش وزن و کم شدن آب بدن: دیسفاژی جذب کافی مواد مغذی و مایعات را دشوار می‌کند.
- مشکلات تنفسی: غذا یا نوشیدنی که هنگام بلعیدن وارد مسیرهوایی شما می‌شود باعث مشکلات تنفسی مثل ذات الریه یا عفونت‌های تنفسی می‌شود.
مشکل قورت دادن غذا یا بلع دردناک را نباید بی اهمیت تلقی کرد، زیرا گاهی می توانند نشانه ای از یک بیماری دیگر باشند، که نیازمند درمان سریع می باشد. برای این منظور اگر علائم و نشانه های ذکر شده در مقاله را دارید، ممکن است به بیماری دیسفاژی مبتلا شده باشید. بنابراین بهتر است سریعا به پزشک مراجعه کنید.
