روده بزرگ یا کولون اندامی عضلانی و لوله‌ای شکل با طول تقریبی یک متر و بیست و دو سانتیمتر (4 فوت) است که از انتهای روده کوچک تا مقعد امتداد دارد. در حالت طبیعی بخش نخست یا راست روده بزرگ، موسوم به کولون صعودی یا بالارو، از بخش تحتانی راست شکم بالا می‌رود. بخش بعدی، کولون عرضی، از سمت راست به چپ قسمت فوقانی شکم در حرکت است. پس از آن، بخش سوم یا کولون نزولی از قسمت چپ شکم رو به پایین می‌رود. سپس بخش S شکل کولون یا سیگموئید بقیه‌ی روده بزرگ را به راست روده (رکتوم) قرار گرفته در انتهای مقعد وصل می‌کند. روده بزرگ سه کارکرد اصلی دارد:
- هضم و جذب مواد مغذی از غذا
- تغلیظ مواد مدفوعی با جذب مایعات و الکترولیت‌های آن
- انباشتن مواد مدفوعی و کنترل تخلیه آن
سرطان روده چیست؟
قسمت راست روده بزرگ نقش قابل توجهی در جذب آب و الکترولیت دارد، حال آن که قسمت چپ ذخیره و تخلیه مدفوع را به عهده دارد. تغییر شکل سلول‌های طبیعی منجر به سرطان روده می‌شود؛ این سلول‌های تغییریافته به شیوه‌ای غیرطبیعی رشد می‌کنند و تکثیر می‌شوند.
این سرطان‌ها در صورت درمان نشدن رشد می‌کنند و سرانجام در تمام دیواره روده منتشر می‌شوند و اندام‌ها و غدد لنفاوی مجاور را درگیر می‌کنند و در نهایت در اندام‌های دورتری مانند کبد، ریه، مغز و استخوان نیز منتشر می‌شوند. سرطان‌ها به دلیل رشد غیرقابل کنترل و قابلیت انتشارشان خطرناکاند، به علاوه با گرفتن اکسیژن، مواد مغذی و فضای سلول‌ها، بافت‌ها و اندام‌های سالم منجر به نابودی آن‌ها می‌شوند. اکثر موارد سرطان روده بزرگ تومورهای آدنوکارسینوم هستند که از غده‌هایی پوشاننده دیواره داخلی روده بزرگ تشکیل می‌شوند. این نوع تومور روده را گاهی اوقات سرطان کولورکتال (سرطان روده بزرگ و راست روده) نیز می‌گویند که بیان کننده احتمال آسیب دیدن راست روده، بخش انتهایی روده بزرگ، است.
علت
علت سرطان روده در اکثر موارد مشخص نیست؛ در مجموع تغییر یافتن سلول‌های سالم منجر به بروز سرطان روده بزرگ می‌شود. سلول‌های سالم رشد می‌کنند و به شیوه‌ای منظم به منظور حفظ عملکرد طبیعی بدن تقسیم می‌شوند. اما زمانی که سلول آسیب می‌بیند و سرطانی می‌شود، سلول‌ها همچنان، حتی علی‌رغم مورد نیاز نبودن سلول‌های جدید، تقسیم می‌شوند. این سلول‌های سرطانی به بافت طبیعی مجاور حمله می‌کنند و آن را نابود می‌سازند.
سرطان روده بزرگ اکثر اوقات در ابتدا به صورت توده‌های سلول‌های پیش‌سرطانی (پولیپ‌ها) روی لایه داخلی روده بزرگ نمود می‌یابد. پولیپ روده یا به شکل قارچ یا مسطح و تخت هستند یا این که تورفتگی‌ای در دیواره روده بزرگ ایجاد می‌کنند. برداشتن پولیپ‌ها پیش از سرطانی شدنشان از بروز سرطان در روده بزرگ پیشگیری می‌کند.
جهش‌های ژن وارثتی، یکی از عامل‌های افزایش دهنده خطر ابتلا به سرطان روده کوچک و بزرگ، از نسلی به نسل دیگر منتقل می‌شود، اما این ژن‌های ارثی تنها به درصد اندکی از سرطان‌های روده بزرگ مربوط می‌شوند. جهش‌های ژن وراثتی سرطان را اجتناب‌ناپذیر نمی‌سازد، اما احتمال ابتلا به آن را به میزان قابل ملاحظه‌ای افرایش می‌دهد. رایج‌ترین گونه‌های سندرم‌های سرطان روده بزرگ ارثی عبارتند از:
- پولیپوز آدنومتوز فامیلیال (FAP): این سندرم اختلالی نادر است. در این سندرم تشکیل هزاران پولیپ در لایه پوشش دهنده روده بزرگ و راست روده اتفاق می افتد. این بیماری، در صورت درمان نشدن، خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ را پیش از 40 سالگی به میزان قابل توجهی افزایش می‌دهد.
- سرطان کولورکتال غیرپولیپی ارثی (HNPCC) یا سندرم لینچ: این سندرم خطر ابتلا به سرطان روده کوچک و بزرگ را افزایش می‌دهد و باعث بروز سرطان در سنین پایین 50 سال می‌شود.
دو سندرم فوق و دیگر سندرم‌های سرطانی ارثی نادر را می‌توان با آزمایش ژنتیک تشخیص داد. چنانچه در خانواده سابقه ابتلا به سرطان روده بزرگ وجود دارد، با پزشک در مورد احتمال بروز سرطان مشورت کنید.
علایم و نشانه ها
سرطان راست روده و روده بزرگ به شیوه‌های گوناگون نمود می‌یابد؛ بنابراین در صورت رویارویی با هر یک از علائم زیر بی‌درنگ به پزشک مراجعه کنید. احتمال خونریزی راست روده یا دفع مدفوع خون‌آلود بسیار زیاد است. از دیگر علایم سرطان روده می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- اکثر بیماران معمولاً تمام خونریزی‌های مقعد را به اشتباه ناشی از بواسیر می‌دانند، و با این تشخیص نا آگاهانه و جدی نگرفتن آن مانع تشخیص زودهنگام سرطان روده می‌شوند.
- ممکن است خونریزی راست روده نهفته و مزمن باشد و به صورت کم‌خونی فقر آهن نمود یابد.
- احساس خستگی مزمن و رنگ پریدگی به دلیل کم‌خونی.
- سرطان روده را معمولاً، اما نه همیشه، می‌توان با انجام آزمایش خون مخفی در مدفوع تشخیص داد که در آن، نمونه‌های مدفوع برای بررسی وجود خون به آزمایشگاه فرستاده می‌شود.
- اگر تومور روده به اندازه کافی بزرگ شده باشد، می‌تواند روده بزرگ را به طور کامل یا جزیی مسدود کند. علائم انسداد روده عبارتند از:
o باد کردن شکم: شکم بیش از حالت معمول و بدون افزایش وزن برجسته می‌شود.
o درد شکم: البته این مورد یکی از علائم نادر سرطان روده بزرگ است که علت آن، پارگی (سوراخ شدن) روده است. نشت کردن محتویات روده به داخل لگن باعث التهاب (پریتونیت) و عفونت می‌شود.
o تهوع: حالت تهوع یا استفراغ مداوم و غیرقابل توضیح
o کاهش وزن: کم کردن وزن غیرقابل توضیح
o تغییر اجابت مزاج: تغییر تعداد دفعات و خصوصیات مدفوع
o کاهش قطر داخلی: تنگ شدن روده یا باریک شدن مدفوع
o احساس تخلیه غیرکامل: پس از دفع مدفوع احساس نیاز به دفع وجود داشته باشد.
o درد راست روده: این درد به ندرت در سرطان روده بزرگ بروز می‌یابد و معمولاً بیانگر وجود توموری حجیم در راست روده است ( تومور روده ) که بافت‌های اطراف خود را نیز درگیر کرده است.
زمان مراجعه به پزشک
به محض مواجه شدن با هر یک از علائم زیر بی‌درنگ به پزشک مراجعه کنید:
- خون قرمز روشن روی دستمال توالت، کاسه توالت یا مدفوع پس از اجابت مزاج
- تغییر خصوصیات مدفوع یا تعداد دفعات اجابت مزاج
- احساس تخلیه نشدن کامل روده پس از دفع مدفوع
- نفخ یا درد شکمی مداوم یا غیرقابل توضیح
- کاهش وزن غیرقابل توضیح
- استفراغ یا حالت تهوع مداوم یا غیرقابل توضیح
به محض رویارویی با هر یک از علائم زیر بی‌درنگ به نزدیک‌ترین مرکز فوریت‌های پزشکی مراجعه کنید:
- خونریزی شدید راست روده
- درد شدید غیرقابل توضیح شکم یا لگن (ناحیه کشاله ران)
- استفراغ و ناتوانی در نگهداشتن مایعات
توجه کردن به علایم به منظور تشخیص زود هنگام و اقدام به درمان سرطان روده بسیار مهم می باشد.
تشخیص
پزشک در اولین مراجعه پرسش‌هایی را در زمینه علائم و سابقه ابتلا به سرطان روده کوچک و بزرگ در خانواده مطرح می‌کند. پس از آن پزشک معاینه ساده شکم و مقعد (معاینه دیجیتال مقعد) را انجام می‌دهد که روش مناسبی برای بررسی وجود توده یا برآمدگی در شکم یا انتهای روده به شمار می‌رود. این روش معاینه می‌تواند ناراحت کننده باشد و اکثر بیماران هنگام انجام این معاینه‌ی کوتاه که کمتر از یک دقیقه طول می کشد اندکی احساس ناراحتی می‌کنند. از دیگر آزمایش ها و تست تشخیص سرطان روده عبارتست از:
- سیگموئیدوسکوپی انعطاف‌پذیر: چنانچه علائم بیانگر ابتلا به سرطان روده باشد، بیمار ابتدا برای انجام معاینه‌ی ساده‌ای موسوم به سیگموئیدوسکوپی انعطاف‌پذیر به بیمارستان فرستاده می‌شود. در سیگموئیدوسکوپی انعطاف‌پذیر، راست روده و بخشی از روده بزرگ با استفاده از وسیله‌ای به نام سیگموئیدوسکوپ معاینه می‌شود. سیگموئیدوسکوپ لوله منعطف باریک و بلند مجهز به دوربین بسیار کوچک و منبع نور است که وارد راست روده می‌شود و به سمت بالای روده حرکت داده می‌شود.تصاویر دوربین بر روی صفحه نمایشگر دیده می‌شود و همچنین می‌توان هنگام سیگموئیدوسکوپی، نمونه‌برداری (برداشتن نمونه کوچکی از بافت برای بررسی بیشتر) نیز انجام داد.
- کولونوسکوپی: در کولونوسکوپی، تمام روده بزرگ با وسیله‌ای به نام کولونوسکوپ معاینه می‌شود که شبیه به سیگموئیدوسکوپ، اما اندکی بلندتر، است.چون روده باید زمان انجام کولونوسکوپی کاملاً خالی باشد، از بیمار خواسته می‌شود تا رژیم غذایی خاصی را از چند روز قبل از آزمایش رعایت کند و صبح روز معاینه ملین (داروی تسهیل کننده تخلیه روده) مصرف کند. پیش از شروع کولونوسکوپی به بیمار مسکن داده می‌شود و سپس پزشک کولونوسکوپ را وارد راست روده می‌کند و آن را در امتداد طول روده بزرگ رو به بالا حرکت می‌دهد. کولونوسکوپی علی‌رغم ناراحت کننده بودنش، معمولاً دردناک نیست. پزشک به کمک تصاویر روی نمایشگر وجود هر گونه ناحیه غیرطبیعی ناشی از سرطان روده را درون راست روده یا روده بررسی می‌کند. در کولونوسکوپی نیز مانند سیگموئیدوسکوپی انجام نمونه‌برداری امکان‌پذیری است.
- سی.تی. کولونوگرافی: در سی.تی. کولونوگرافی، یا کولونوسکوپی مجازی، تصاویر سه بعدی از روده بزرگ و راست روده به دست می آید.
درمان
انتخاب راه ها و روش های درمان پیشنهادی پزشک تا حد زیادی به مراحل پیشرفت سرطان بستگی دارد؛ جراحی، شیمی درمانی و پرتودرمانی سه راهکار اصلی درمان سرطان روده محسوب می‌شوند.
جراحی
- جراحی در مراحل اولیه سرطان روده بزرگ: چنانچه سرطان ، محدود به پولیپ‌های واقع در ناحیه‌ای خاص و در مرحله اولیه باشد، پزشک می‌تواند سرطان را کاملاً با بهره‌گیری از کولونوسکوپی ریشه‌کن سازد. پولیپ‌های بزرگ‌تر را می‌توان با برش اندوسکوپیک در لایه مخاطی (برش موکوسال) خارج کرد. چنانچه نتایج آسیب‌شناسی حاکی از ریشه‌کن شدن کامل سرطان باشد، به روش درمان سرطان روده دیگری نیاز نخواهد بود.برای برداشتن آن دسته از پولیپ‌هایی که با کولونوسکوپی خارج نمی‌شوند از جراحی لاپاروسکوپی استفاده می‌شود. جراح در این عمل چند برش کوچک را روی دیواره شکم ایجاد می‌کند و از این طریق وسایل مجهز به دوربین را برای مشاهده روده بزرگ بر روی صفحه نمایشگر وارد بدن می‌کند. همچنین جراح در این عمل نمونه‌برداری از غدد لنفاوی واقع در ناحیه سرطانی را نیز انجام می‌دهد.
- جراحی برای سرطان تهاجمی روده بزرگ: اگر سرطان روده بزرگ در داخل یا سراسر این اندام رشد کرده باشد، جراح انجام کولکتومی را برای برداشتن بخش سرطانی روده بزرگ و کناره‌ی بافت طبیعی دو سمت ناحیه سرطانی پیشنهاد می‌دهد. غده‌های لنفاوی مجاور نیز معمولاً برداشته می‌شوند و سرطانی شدن آن‌ها مورد بررسی قرار می‌گیرد.جراح غالباً می‌تواند بخش‌های سالم روده بزرگ یا راست روده را به یکدیگر متصل کند، اما اگر این کار ممکن نباشد، برای مثال سرطان خروجی راست روده را درگیر کرده باشد، احتمالاً بیمار مجبور به استفاده از کولوستومی موقت یا دائمی خواهد شد. در این حالت دریچه‌ای در دیواره شکم از بخش باقی مانده روده ایجاد می‌شود تا مواد زائد بدن از این راه خارج شود و درون کیسه‌ای مخصوص تخلیه شود. کولوستومی گاهی اوقات موقتی است و هدف از انجام آن، التیام یافتن راست روده یا روده بزرگ پس از جراحی درمان سرطان روده است؛ اما در بعضی موارد دائمی است.
- جراحی برای سرطان پیشرفته: جراح در صورت پیشرفته بودن سرطان یا نامساعد بودن شرایط جسمی بیمار توصیه می‌کند تا برای برطرف کردن انسداد روده بزرگ یا دیگر عوارض به منظور تسکین علائم عمل جراحی انجام شود. این جراحی سرطان را درمان نمی‌کند، اما نشانه‌ها و علائمی مانند خونریزی و درد را بهبود می‌بخشد.
شیمی درمانی
شیمی درمانی از داروهایی خاص برای نابود کردن سلول‌های سرطان روده کوچک و بزرگ بهره می‌گیرد. شیمی درمانی سرطان روده بزرگ معمولاً پس از جراحی در صورت منتشر شدن سرطان در غدد لنفاوی به منظور کاهش احتمال بروز مجدد سرطان انجام می‌شود.
همچنین از شیمی درمانی برای تسکین علایم سرطان روده بزرگ منتشر شده در دیگر ناحیه‌های بدن نیز استفاده می‌شود. شیمی درمانی گاهی پیش از جراحی برای کوچک کردن سرطان انجام می‌شود. بیماران مبتلا به سرطان راست روده معمولاً شیمی درمانی را در کنار پرتودرمانی دریافت می‌کنند.
پرتودرمانی
پرتودرمانی از منبع‌های قوی انرژی، مانند اشعه ایکس، برای از بین بردن سلول‌های سرطانی باقی مانده پس از جراحی، کوچک کردن تومورهای بزرگ پیش از جراحی برای تسهیل عمل خارج کردن آن‌ها یا بهبود علایم سرطان روده بزرگ و راست روده بهره می‌گیرد.
پرتودرمانی به ندرت در مرحله اولیه سرطان روده کاربرد دارد، اما بخش معمول درمان سرطان راست روده به شمار می‌رود، به ویژه اگر سرطان دیواره راست روده را سوراخ کرده یا در غدد لنفاوی مجاور منتشر شده باشد. از پرتودرمانی، معمولاً در تلفیق با شیمی درمانی، پس از جراحی برای کاهش احتمال بروز مجدد سرطان در ناحیه‌ای از راست روده بهره گرفته می‌شود که محل آغاز سرطان بوده است.
دارودرمانی
بیماران مبتلا به سرطان پیشرفته روده بزرگ می‌توانند داروهایی مانند بواسیزوماب (آواستین)، ستوکسیماب (اربیتوکس)، پانیتوموماب (وکتیبیکس) و رگورافنیب (استیوارگا) را مصرف کنند که نقص‌های خاصی را هدف قرار می‌دهند که رشد سلول‌های سرطانی را ممکن می‌سازند. داروهای هدفمند را می‌توان در کنار شیمی درمانی یا به تنهایی برای درمان سرطان روده مصرف کرد. این داروها معمولاً برای بیماران مبتلا به سرطان پیشرفته روده بزرگ تجویز می‌شود.
این داروها به برخی از بیماران کمک می‌کند، اما بر روی گروهی دیگر مؤثر نیست. پژوهشگران در تلاشند تا تعیین کنند که مصرف داروهای هدفمند برای کدام گروه از بیماران بیشترین سودمندی را دارد. پزشکان تا زمان به دست آمدن نتایج قطعی به دقت مزیت‌های محدود مصرف این داروها را با اثرهای جانبی و هزینه سرسام‌آور تهیه آن‌ها می‌سنجند و در صورت لزوم آن‌ها را تجویز می‌کنند.
رژیم غذایی
یادداشت کردن مواد غذایی مصرفی روزانه و ثبت نکته‌های زیر برای کمک به درمان سرطان روده کوچک و بزرگ ایده خوبی است:
- مواد غذایی صرف شده
- زمان صرف غذا
- تأثیر غذا بر روده (زمان و چگونگی آنچه اتفاق می‌افتد مانند تعداد دفعات دفع و…).
سپس بیمار و پزشک با عطف به این یادداشت‌ها می‌توانند الگوها را تعیین کنند و غذاهای دامن زننده به مشکلات را از رژیم غذایی حذف کنند. از جمله مواد غذایی مناسب برای اسهال و یبوست می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- غذاهای مفید برای اسهال: موز (کاملاً رسیده)، کته، باسلق، فرنی، کره بادام زمینی نرم، پوره سیب زمینی، نان سفید، پاستا، ژلاتین و ماست.
- غذاهای مفید برای یبوست: زردآلو، لوبیا، کلم برگ، کلم بروکلی، سبوس، نوشیدنی‌های دارای کافئین، شکلات، قهوه، سیر، پیاز، هلو، فلفل، آلو، گوجه، اسفناج، ذرت شیرین، ادویه، آدامس بدون قند.
البته بیمار خود باید با روش “آزمون و خطا” مواد غذایی مفید و مضر را تشخیص دهد؛ به علاوه بعضی غذاها در ابتدا علایم سرطان روده را تشدید می‌کنند اما پس از گذشت مدتی هیچ مشکلی را به وجود نمی‌آورند. بنابراین اگر غذایی باعث ناراحتی دستگاه گوارش می‌شود، لازم نیست آن را مادام‌العمر از رژیم غذایی حذف کرد چون ممکن است مصرف آن در آینده بودن ضرر باشد. چنانچه بیمار اشتهای خود را از دست داده است و سعی می‌کند تا وزن خود را افزایش دهد، می‌تواند با مصرف مواد مغذی و غذاهای سبک به هدف خود برسد.
پیشگیری
چنانچه احتمال ابتلا به سرطان روده بزرگ از حد متوسط تجاوز نمی‌کند، بهتر است از آغاز دهه پنجم زندگی غربالگری به طور منظم انجام شود. اما اگر احتمال ابتلا به سرطان به دلایلی مانند سابقه خانوادگی، زیاد است، بهتر است غربالگری را از سنین پایین‌تر شروع کرد. ایجاد بعضی تغییرها در زندگی روزانه خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ را کاهش می‌دهد. رعایت نکته‌های زیر مفید است:
- خوردن غلات، میوه‌ها و سبزی‌های گوناگون: غلات، میوه‌ها و سبزی‌ها حاوی انواع ویتامین، مواد معدنی، فیبر و آنتی اکسیدان‌هایی هستند که نقش مهمی در پیشگیری از سرطان روده دارند. بنابراین میوه‌ها وسبزی‌های گوناگون را در رژیم غذایی خود بگنجانید تا ویتامین‌ها و مواد مغذی مورد نیاز را تأمین کنید.
- ورزش کردن در اکثر روزهای هفته: سعی کنید تا اکثر روزها دست‌کم 30 دقیقه ورزش کنید. اگر پیش از این فعالیت کافی نداشته‌اید، ورزش کردن را به آهستگی شروع کنید و به تدریج زمان تمرین را به 30 دقیقه برسانید. همچنین پیش از شروع برنامه ورزشی روزمره با پزشک مشورت کنید.
- وزن مناسب: چنانچه وزن مناسبی دارید، با ورزش روزانه و رژیم غذایی مناسب وزن مناسب خود را حفظ کنید. اگر لازم است تا وزن خود را کاهش دهید، با پزشک در مورد روش‌های ایمن و سالم رژیم‌های مفید مشورت کنید. وزن را به آهستگی با افزایش زمان و شدت ورزش روزانه و کاهش کالری مصرفی پایین بیاورید. وزن متناسب و ورزش به جلوگیری از سرطان روده کوچک و بزرگ کمک می کند.
با استفاده از راه های درمان سرطان روده می توان به درمان قطعی دست یافت. یکی از مهمترین موارد در مثبت بودن نتیجه درمان تشخیص سرطان روده در مراحل اولیه می باشد. بنابراین با مشاهده علایم ذکر شده در مقاله به پزشک مراجعه کنید تا در صورت بروز مشکل در مراحل اولیه اقدام به درمان آن کند. این سرطان ها ممکن است خوش خیم و یا بدخیم باشند.
