نفخ معده و روده(باد شکم):علت و درمان

نفخ شکم یا نفخ معده و روده عبور گاز روده ( باد شکم) از طریق مقعد است. عبور گاز از مقعد نرمال است و هر انسان در یک روز حداقل 14 بار این کار را به صورت اگاهانه یا غیرآگاهانه انجام می‌دهد. گاهی اوقات باد شکم بیشتر از حد انتظار خارج می‌شود و این یک مساله باعث خجالت فرد می‌شود. خروج بیش از حد باد شکم حتی در توانایی فرد در کار کردن و برقراری ارتباط مناسب با سایر افراد اختلال ایجاد می‌کند.

اغلب موارد نفخ مهده و روده مربوط به علائمی می‌شود که می‌توان آن‌ها را کنترل کرد. دلیل این امر این است که گاز روده معمولا از دو منبع حاصل می شود یکی هوای بلعیده شده دیگری کار باکتری های روده روی غذای هضم نشده.

بلیعیدن هوا یکی از دلایل نفخ معده و شکم است. اگر چه قسمت زیادی از این هوای بلعیده شده از طریق دهان و با اروغ زدن خارج می‌شود، مقدار کمی از آن وارد روده می‌شود و از مقعد خارج می‌شود. مردم هوا را به شیوه‌های مختلفی از جمله بلعیدن ناآگاهانه هوا در حین صحبت کردن، مخصوصا در هنگام ناراحتی، هیجان زده یا عصبانی بودن می بلعند، از دیگر موارد بلع هوا می توان اشاره کرد به:

• سریع غذا خوردن و سریع آشامیدن مایعات
• آدامس جویدن
• استعمال دخانیات
• استفاده از نوشیدنی‌های کربن دار

باکتری‌های داخل روده نیز می‌توانند در حین کمک به هضم غذایی که در دستگاه گوارش هضم نشده، گاز تولید کنند. در ادامه روش های درمان نفخ معده و شکم شرح داده می شود.

علائم

باد شکم عبارتست از عبور گاز روده به صورت آگاهانه یا ناآگاهانه است. برخی از افراد که باد شکم زیادی دارند، همچنین دچار نفخ شکم می‌شوند، اما برای بقیه افراد این مشکل پیش نمی‌آید.

علت

هوای بلیعده شده، علت نفخ معده و شکم می باشد، این اتفاق با بلیعیدن نامناسب هوا در حین غذا خوردن یا حتی بلعیدن ناآکاهانه هوا از سر عادت پیش می‌آید.

• بلعیدن هوا: فعالیت‌هایی که باعث می‌شود فرد هوا را ببلعد شامل نوشیدن سریع مایعات، آدامس جویدن، استعمال دخانیات، مکیدن آب نبات سفت، نوشیدن نوشیدنی‌های کربن دار، دندان مصنوعی شل و تنفس سریع می‌شود. اغلب افراد برای خارج سازی هوای بلعیده شده مازاد آروغ می‌زنند. گاز باقی مانده وارد روده کوچک می‌شود. هوا در راستای روده بزرگ حرکت می‌کند و از طریق مقعد خارج می‌شود. تحلیل گاز کمک می‌کند پزشک تشخیص دهیم گاز از بلعیدن هوا (اغلب نیتروژن، و نیتروژن همراه دی اکسید کربن) یا تولید معده و ورده  (عمدتا مونوکسید کربن، هیدروژن و متان) نشات می‌گیرد.
• کمبود لاکتاز: یکی از منابع اصلی نفخ شکم کمبود لاکتاز است که منجر به کاهش توانایی هضم لاکتوز (شکر طبیعی یافته شده در شیر و محصولات لبنی دیگری مثل پنیر و بستنی و در غذاهای فراوری شده مشخصی مثل نان، غلات و سالاد) می‌شود. این نفخ شکم اغلب مرتبط با اسهال و گرفتگی عضلانی است، اما تنها به صورت گاز نمایان می‌شود. بسیاری از افراد عموما پس از دوران کودکی، سطوح آنزیم لاکتاز مورد نیاز کمی برای هضم لاکتوز دارند. همچنین، با افزایش سن، سطوح آنزیم آن‌ها کاهش پیدا می‌کند. در نتیجه، با گذشت زمان، افراد پس از خوردن غذاهای حاوی لاکتوز میزان گاز روده بیشتری را تجربه می‌کنند.
• سندروم سوء جذب: این بیماریمی‌تواند ناشی از کاهش تولید آنزیم‌ها به وسیله مشکلات لوزه المعده یا کیسه صفرا یا غشای روده‌ها باشد.
• یبوست: در صورتی که عبور غذا از روده بزرگ بنا به هر دلیل به کندی صورت بگیرد، باکتری‌ها فرصت زیادی برای تخمیر کردن ماده باقی مانده دارند. در صورتی که فرد یبوست دارد یا بنا به هر دلیلی  دردفع مدفوع مشکل داشته باشد، نفخ معده به وجود می‌آید.  تغییر در دفع مدفوع ناشی از موارد زیر است:
• غذاها:  برخی از غذاهای تولید کننده گاز از قرار زیر است:

1. رژیم غذایی کم فیبر
2. انگل
3. بیماری التهابی روده
4. انسداد روده ( که شامل سرطان نی می‌شود)
5. بیماری دیورتیکولی
6. عملکرد نامناسب غده تیروئید
7. مصرف مواد  مخدر

1. غذاهای حاوی فراکتوز: فراکتوز شکر ساده است که در بسیاری از میوه‌ها از قبیل انجیر، خرما، آلو ، گلابی و انگور به صورت طبیعی وجود دارد. این ماده در پیاز، مارچوبه، کنگر و گندم به میزان کمی وجود دارد. گاهی اوقات، فراکتوز به عنوان شیرین کننده به نوشیدنی‌های غیرالکلی، آب میوه‌ها و برخی از کیک‌ها و کلوچه‌ها اضافه می‌شود.
2. سبزیجات حاوی رافینوز: رافینوز شکر پیچیده‌ای است که در بسیاری از سبزیجات برگ پهن (کلم، کلم بروکسل، کلم بروکلی، گل کلم) و لوبیا وجود دارد. لوبیا همچنین حاوی استاکیوزمی باشد  که شکل دیگری از شکرهایی است که به سختی هضم می‌شوند.
3. سوربیتول: سوربیل برای شیرین کردن بسیاری از آدامس‌ها و شکلات‌های بدون شکر مورد استفاده قرار می‌گیرد و همچنین به عنوان یک ماده خنثی در داروها استفاده می‌شود.
4. محصولات لبنی حاوی لاکتوز، شکری که در شیر یافت می‌شود: افرادی که نمی‌توانند لاکتوز را تحمل کنند، به سختی می‌توانند شیر، پنیر، بستنی و محصولات لبنی دیگر را هضم کنند. این افراد سطح لاکتاز بسیار پایینی دارند. لاکتاز آنزیمی است که برای هضم لاکتوز به آن نیاز می‌شود. این اتفاق با ممکن است افزایش سن پیش می‌آید، حتی اگر در دوران کودکی یا جوانی برای هضم شیر مشکلی نداشته باشید.

• مشکلات دیگر: بیماری‌های مشخصی که باعث می‌شود، غذا در دستگاه گوارش هضم نشود و در نتیجه منجر افزایش کارکرد باکتری های روده می شوند، باعث افزایش نفخ روده و معده می شوند.

تشخیص

معمولا افرادی که نفخ شکم دارند متوجه خارج شدن گاز از مقعد می‌شوند. این مساله برای اعضای دیگر خانواده یا همکاران بیشتر آزاردهنده است. برای بررسی علت نفخ معده و شکم، سبک زندگی خود، مخصوصا روش غذا خوردن و تعداد وعده‌های غذایی خود را چک کنید، این مسئله شامل سوالات زیر می شود:

• آیا اغلب غذا خود را سریع و با عجله می‌خورید؟
• آیا نوشیدنی‌های کربن دار زیادی را می‌نوشید یا میوه‌ها و سبزیجات پرفیبر، محصولات لبنی و غذاهای رژیمی یا بدون شکر زیادی را مصرف می‌کنید؟
• آیا داروهای تجویزی و غیرتجویزی از قبیل نوشیدنی‌های یاغذاهای رژیمی مصرف می‌کنید که باعث نفخ شکم می‌شود؟ در صورتی که حدس می‌زند که مشکل شما مرتبط با دارویی است که مصرف می‌کنید، مصرف آن دارو را متوقف نکنید. با پزشک خود تماس بگیرید تا شما را راهنمایی کند.
• آیا تحمل لاکتوز را ندارید؟ به مدت دو هفته خوردن تمام محصولات لبنی را متوقف کنید.

درمان

شایع‌ترین روش برای کاهش نفخ معده و شکم تغییر رژیم غذایی، مصرف دارو و کاهش میزان هوایی است که می‌بلعید.

در صورتی که نفخ شکم شما بی دلیل است یا از علائم دیگری مثل ورم شکم یا درد شکم درد در کنار نفخ شکم رنج می‌برید، باید به پزشک مراجعه کنید. پزشک در مورد علائم ، زمان شروع شدن مشکل و عوامل تحریک کننده با شما صحبت می‌کند. پزشک یک آزمایش خون تجویز می کند، هم برای اطمینان از این مساله که بدن با عفونتی مبارزه نمی‌کند و هم برای تشخیص هر گونه عدم تحمل غذایی احتمالی.

در صورت تشخیص یک بیماری خاص مثل سندروم روده تحریک پذیر داروهایی برای شما تجویز می‌شود یا برای تشخیص نهایی آزمایشات دیگری از شما گرفته می‌شود.

درمان خانگی

روش‌های برای درمان خانگی و گیاهی نفخ معده و شکم بیش از حد توسط خود فرد وجود دارد.

ابتدا رژیم غذایی خود را بررسی کنید. در صورتی که حاوی مقدار زیادی کربوهیدرات است که هضم آن‌ها دشوار می‌باشد، سعی کنید از کربوهیدرات‌هایی مثل سیب زمینی، برنج یا موز که هضم آن‌ها آسان‌تر است، به جای آن‌ها استفاده کنید.

غذاهایی را که می‌خورید یادداشت کنید تا متوجه شوید که کدام غذاها باعث نفخ شکم می‌شود و در عوض سه وعده غذایی بزرگ، شش وعده غذایی کوچک داشته باشید.

علاوه به راین، از خوردن هر چیزی که باعث افزایش میزان هوایی که می‌بلعید می‌شود، خودداری کنید. برای این کار، باید مطمئن شوید که غذا به درستی جویده می‌شود و از خوردن آدامس یا استعمال دخانیات خودداری کنید.

برخی از افراد می‌توانند با ورزش کردن به بهبود عمل گوارش و رفع و درمان نفخ معده و شکم کمک کنند.

برای درمان نفخ معده و روده چند داروی غیرتجویزی بازاری وجود دارد، اگر چه این داروها تنها به طور موقت این بیماری را متوقف می‌کنند. این داروها شامل قرص‌های شارکول می‌شود که گاز را طریق دستگاه گوارش جذب می‌کنند و همچنین مکمل‌های غذایی مثل آلفا گالاکتوزیداز.

نفخ در کودکان

به طور کلی، عبور گاز علائمی را به همراه ندارد. در سن 5 یا 6 سالگی، اغلب کودکان یاد می‌گیرند که باد شکم خود را به شکل آرام خارج سازند. برای خارج سازی گاز نیازی به وارد کردن چیزی در مقعد نیست.

برای کاهش و رفع نفخ معده و روده در کودکان، می‌توانید بلعیدن هوا توسط کودک را کاهش دهید (برای مثال، مکیدن پستانک). کاهش مصرف لوبیا و نوشیدنی‌های کربن دار باعث کاهش تولید گاز در تمامی کودکان می‌شود. در صورتی که احساس می‌کنید کودک شما تحمل شیر را ندارد (مخصوصا اگر این مساله در بین دیگر اعضای خانواده نیز وجود داشته باشد) ، تنها روزی دو لیوان شیر به کودک خود بدهید. در اغلب کودکانی که این مشکل را دارند نیازی به حذف کامل شیر نیست.

کودک شما می‌تواند ماست بخورد، زیرا هضم آن آسان است. قطره‌ها یا قرص‌های مکمل آنزیم لاکتاز را نیز می‌توان همراه با محصولات لبنی مصرف کرد. در صورتی که علائم پس از انجام این تغییرات همچنان وجود داشته باشند، کودک خود را نزد پزشک ببرید.

زمان مراجعه به پزشک

اگر علائم زیر در کودک شما وجود دارد، فرزند خود به پزشک مراجعه کنید:

• کودک شما مدفوع‌های شلی را دفع می‌کند که بیش از 7 روز طول می‌کشد
• کودک شما وزن خود را کاهش می‌دهد

نفخ در بارداری

میزان خارج سازی باد شکم در دوران بارداری بسیار زیاد است  و مادر باردار را به شدت نگران می‌کند. یک فرد عادی به طور معمولا تقریبا 18 بار در روز این کار را انجام می‌دهد، دلیل این امر این است که هر فرد به طور میانگین درهر  روز نیم گالن گاز تولید می‌کند.

برای بعضی از افراد، باد شکم احساس  نفخ روده و معده ای است که گاهی اوقات سوءهاضمه نامیده می‌شود. با این حال، برای بعضی از افراد این عمل عبور گاز از مقعد است. گاز در ادبیات عامیانه ” باد شکم” نامیده می‌شود، اما اصطلاح پزشکی آن نفخ معده و شکم است. گاز به دنبال خروج از بدن است و گاهی اوقات از طریق نفخ شکم این اتفاق می‌افتد، در حالی که در مواقع دیگر خروج گاز از بدن از طریق آروغ زدن امکان پذیر می‌شود.

برای درمان نفخ شکم در بارداری قبل از مصرف هر گونه دارو با پزشک خود مشورت کنید.

پیشگیری

شما اغلب می‌توانید با تنظیم عادات غذایی و رژیم غذایی خود از نفخ شکم جلوگیری کنید:

• به آرامی غذا بخورید و از سریع غذا خوردن و آشامیدن پرهیز کنید. غذا را قبل از هضم به طور کامل بخوید.
• برای مدت چند روز، از خوردن غذاهایی مثل لوبیا، غذاهای سرشار از فیبر، سبزیجات پهن برگ، نوشیدنی‌های کربن دارو محصولات بدون شکر حاوی سوربیتول خودداری کنید. سپس به تدریج آن‌ها را بار دیگر به رژِیم غذایی خود یکی یکی اضافه کنید و در عین حال مراقب علائم خود باشد. این کار برای شما این امکان را فراهم می‌کند تا متوجه شوید کدام غذاها برای شما باعث نفخ معده و شکم می‌شوند. سپس می‌توانید ازخوردن آن‌ها پرهیز کنید.
• در صورتی که باید فیبر بیشتری را به رژیم غذایی خود اضافه کنید، در یک دوره چند روزه تا چند هفته میزان فیبر را افزایش دهید. افزایش ناگهانی فیبر در رژین غذایی اغلب موجب نفخ شکم می‌شود، اما افزایش تدریجی این مشکل را به بار نخواهد آورد.
• در صورتی که  لوبیا مصرف می‌کنید، برند محصولی را انتخاب کنید که حاوی آنزیم‌هایی است که شکرهای دیرهضم لوبیا را می‌شکند.

نفخ شکم در اوایل بارداری عارضه ای طبیعی است با این وجود اگر این مشکل فرد را اذیت می کند. نفخ معده و شکم در کودکان معمولا ناشی از مشکل جدی نیست و پزشک به راحتی می توان به درمان نفخ شکم در کودکان بپردازد. راه ها و روش های درمان قطعی نفخ معده و روده به علت آن بستگی دارد، معمولا پس رفع علت، درمان باد شکم به خودی خود صورت می گیرد.