سرطان روده بزرگ (Colorectal cancer)، که به عنوان سرطان کولون یا سرطان رکتال نیز نامیده می‌شود به هر نوع سرطانی اطلاق می‌شود که روده بزرگ و راستروده را درگیر کند. این سرطان به ترتیب دومین و سومین علت اصلی مرگ به علت سرطان در زنان و مردان است. اگرچه، به دلیل پیشرفت تکنیک‌های غربالگری و بهبود روش‌های درمان، نرخ مرگ‌ومیر به علت این سرطان روبه کاهش است. از جمله روش‌های مدرن و موثر تشخیص و درمان سرطان روده، اندوسونوگرافی (Endoscopic Ultrasound) است.
مراحل سرطان روده بزرگ
با تعیین مرحله سرطان می‌توان مشخص کرد بیماری تا چه حدی انتشار پیدا کرده است. این کار به انتخاب مناسب‌ترین روش درمانی کمک می‌کند.
سیستمی که به صورت رایج مورد استفاده می‌گیرد به مراحل گوناگون، عددی از 0 تا 4 اختصاص میدهد. این مراحل به شرح زیر هستند:
- مرحله 0: این اولین مرحله است و در آن سرطان هنوز محدود به مخاط یا لایه داخلی کولون یا رکتوم است. در این مرحله سرطان، کارسینومای درجا نیز نامیده می‌شود.
- مرحله 1: در این مرحله، سرطان در لایه داخلی کولون یا رکتوم رشد کرده اما هنور از جداره رکتوم یا کولون خارج نشده است.
- مرحله 2: در این مرحله سرطان به داخل جداره رکتوم یا کولون رشد می‌کند اما هنوز به گره لنفی مجاور دسترسی ندارد.
- مرحله 3: سرطان به غدد لنفی مجاور حمله کرده اما هنوز سایر بخش‌های بدن را درگیر نکرده است.
- مرحله 4: سرطان به سایر بخش‌های بدن مثل کبد، غشای پوشاننده حفره شکمی، ریه یا تخمدان‌ها منتشر می‌شود.
- عود مجدد: سرطان پس از درمان مجددا عود می‌کند و ممکن است رکتوم، کولون یا سایر بخش‌های بدن را درگیر کند.
در 40 درصد موارد، تشخیص در مرحله پیشرفته اتفاق می‌افتد که در این زمان احتمالا جراحی بهترین گزینه است.
علل سرطان روده بزرگ
به صورت دقیق مشخص نیست چرا سرطان روده بزرگ در برخی افراد ایجاد می‌شود و در برخی نه.
علائم سرطان روده بزرگ
علائم سرطان روده بزرگ:
- تغییر در اجابت مزاج
- اسهال یا یبوست
- احساس اینکه روده بزرگ پس از یک بار اجابت مزاج به صورت صحیح تخلیه نمی‌شود.
- خون در مدفوع که باعث می‌شود مدفوع سیاه به نظر برسد.
- خون قرمز روشن از ناحیه رکتوم
- درد و نفخ شکم
- احساس پری در شکم حتی پس از مدتی غذا نخوردن
- احساس خستگی
- از دست دادن بی‌دلیل وزن
- وجود توده در شکم یا مسیر پشتی که بوسیله پزشک احساس شود.
- کمبود آهن بدون دلیل مشخص در مردان یا زنان در دوران یائسگی
بیشتر این علائم ممکن است نشان‌دهنده مشکلات احتمالی دیگر باشند. اگر علائم به مدت 4 هفته یا بیشتر ادامه پیدا کنند حتما به پزشک مراجعه کنید.
عوامل خطر
فاکتورهای خطر احتمالی:
- سن بالا
- رژیم غذایی با فیبر کم
- ابتلا به سرطان سینه، تخمدان یا رحم
- سابقه خانوادگی ابتلا به سرطان روده بزرگ
- کولیت اولسراتیو، بیماری کرون یا بیماری روده تحریک‌پذیر (IBD)
- اضافه وزن و چاقی
- کشیدن سیگار
- عدم فعالیت بدنی
- وجود پولیپ در روده بزرگ یا رکتوم. چرا که پولیپ‌ها ممکن است در نهایت سرطانی شوند. بیشتر سرطان‌های روده از پولیپ‌ها ناشی می‌شوند (آدنوما). این پولیپ‌ها اغلب در جداره روده بزرگ یافت می‌شوند.
اندوسونوگرافی (رکتال) و سرطان رکتال(راستروده)
اندوسونوگرافی رکتال چیست؟
اندوسونوگرافی رکتال تستی است که اجازه میدهد پزشک جداره‌های مسیر گوارشی تحتانی را مورد بررسی قرار دهد. در این تست از اشعه ایکس یا هر نوع تشعشع دیگری استفاده نمی‌شود.
در این تست پزشک از یک لوله باریک مجهز به یک لامپ استفاده می‌کند که قابلیت خم‌شدن دارد. این لوله اندوسکوپ یا اسکوپ نامیده می‌شود و سر آن به یک پروب اولتراسوند و دوربین مجهز است. پزشک به آرامی اسکوپ را از ناحیه رکتوم به منطقه مورد نظر هدایت می‌کند. این اسکوپ قابلیت تصویربرداری از اندام‌ها و بافت‌های بدن را دارد. از این تست می‌توان برای بررسی مشکلات در کولون، کبد ، کیسه صفرا یا پانکراس استفاده کرد. اگر قرار باشد نمونه‌برداری (بیوپسی) انجام شود تست حداکثر یک ساعت طول می‌کشد.
پیش از انجام تست چه موارد باید رعایت شود؟
آماده شدن برای انجام تست
روز قبل از تست، پزشک از شما می‌خواهد یک مایع مخصوص جهت آماده‌سازی روده بزرگ بنوشید. از آنجا پس از نوشیدن این مایع نیاز به مکرر به اجابت مزاج پیدا می‌کنید در منزل بمانید. این مایع باعث آبکی و شل شدن مدفوع می‌شود. نوشیدن همه مایع تجویز شده اهمیت زیادی دارد. در مورد اینکه چه تستی قرار است انجام شود و خطرات، مزایا و سایر موارد اطلاعات کافی را کسب کنید. پزشک خود را در جریان همه داروهای شیمیایی و گیاهی که مصرف می‌کنید قرار دهید. برخی از این داروها در واکنش با ماده بیهوشی خطر خونریزی را افزایش می‌دهند.
چنانچه رقیق‌کننده‌های خون مانند وارفارین (Coumadin)، کلوپیدوگرل (Plavix) یا آسپرین مصرف می‌کنید حتما پزشک خود را مطلع کنید. وی در صورت لزوم قبل از انجام تست از شما می‌خواهد مصرف دارو را قطع کنید. ممکن است نیاز باشد مصرف برخی داروها را یک هفته یا بیشتر قبل از تست متوقف کنید. بنابراین در اسرع وقت با پزشک خود مشورت کنید.
چنانچه تحت یک برنامه مراقبتی پیشرفته قرار دارید پزشک خود را در جریان قرار دهید. مشروح این برنامه یا یک کپی از آن را با خود به بیمارستان بیاورید.
روز تست چه اتفاقی می‌افتد؟
در مورد زمان توقف خوردن و آشامیدن دقیقا مطابق دستورالعمل عمل کنید در غیر اینصورت ممکن است انجام تست امکانپذیر نباشد. در صورتیکه پزشک به شما گفت می‌توانید داروهای خود را در روز عمل مصرف کنید تنها از یک جرعه آب برای بلعیدن آنها استفاده کنید.
قبل از مراجعه برای انجام تست دوش بگیرید. از استفاده از لوسیون‌ها، عطرها، خوشبوکننده‌ها و لاک ناخن اجتناب کنید. در صورت استفاده از لنزهای تماسی قبل از انجام تست آنها را از چشم خارج کرده و زیورآلات خود را نیز درآورید.
در بیمارستان یا مرکز جراحی
با تزریق مقداری ماده آرام‌بخش فرد به خواب خواهد رفت. بیمار به سمت چپ خود درازکشیده و پزشک اسکوپ را در داخل رکتوم قرار داده آن را به سمت ناحیه مورد نظر هدایت می‌کند.
چنانچه پزشک بخواهد برای بیوپسی یک نمونه بافتی تهیه کند ممکن است از ابزارهای جراحی کوچکی نیز استفاده کند. این ابزارها برای بریدن مقداری بافت نرم در داخل اسکوپ قرار داده خواهد شد. در صورت برداشتن تنها یک نمونه، بیوپسی دردناک نیست. به‌علاوه پزشک ممکن است برای قطع خونریزی از ابزارهای مخصوص دیگری استفاده کند. با حرکت لوله فرد ممکن است احساس نفخ یا کرامپ عضلانی در ناحیه شکم داشته باشد. اگر احساس ناراحتی می‌کنید پزشک را در جریان قرار دهید.
فرد به مدت 2-1 ساعت در بیمارستان یا مرکز جراحی می‌ماند تا زمانی که اطمینان حاصل شود اثر داروهای مصرفی در طی تست از بین رفته است.
مراجعت به منزل
از کسی بخواهید شما را به منزل برساند چرا که با وجود مصرف داروی بیهوشی و مسکن رانندگی خطرناک است.
اطلاعات جامع‌تری درباره ریکاوری از تست انجام شده به شما داده خواهد شد. این اطلاعات مواردی همچون تغذیه، مراقبت از زخم، پیگیری، رانندگی و از سرگیری فعالیت روزمره را دربرمی‌گیرد.
سایر روش‌های تشخیصی سرطان کلورکتال
تست لخته خون مخفی در مدفوع
در این تست مدفوع بیمار از لحاظ وجود خون بررسی می‌شود. این کار می‌تواند در مطب پزشک یا با یک کیت در منزل انجام شود. نمونه به مطب دکتر برگردانده شده و به آزمایشگاه فرستاده می‌شود. این تست 100 درصد صحیح نیست زیرا همه سرطان‌ها باعث خونریزی نمی‌شوند یا اینکه این خونریزی به صورت همیشگی نیست. علل دیگر وجود خون در مدفوع می‌تواند بیماری‌های دیگری همچون هموروئید باشد. وجود برخی غذاها در مدفوع ممکن است با خون اشتباه گرفته شود.
بررسی DNA در مدفوع
این تست وجود چندین مارکر DNA که در سرطان‌های روده بزرگ و پولیپ‌های پانکراسی به داخل مدفوع ریخته می‌شود را بررسی می‌کند. ممکن است به بیماران کیتی با دستورالعمل‌های لازم درباره چگونگی جمع‌آوری نمونه مدفوع در منزل داده شود. نمونه به مطب دکتر برگردانده شده و از آنجا به آزمایشگاه فرستاده می‌شود.
سیگموئیدوسکوپی انعطاف‌پذیر
در این تست پزشک از سیگموئیدوسکوپ که لوله‌ای باریک و منعطف است و یک لامپ سر خود دارد برای معاینه رکتوم و سیگموئید بیمار استفاده می‌کند. کولون سیگموئید آخرین بخش کولون است که قبل از رکتوم قرار گرفته است. تست تنها چنددقیقه طول می‌کشد و دردناک نیست اما ممکن است احساس ناراحتی ایجاد کند. هر چند خطر بسیار کم سوراخ‌شدگی جداره روده بزرگ وجود دارد.
با سیگموئیدوسکوپی تنها پولیپ‌ها یا تومورهای قرارگرفته در یک سوم انتهایی کولون و رکتوم شناسایی می‌شود. این تست قادر به شناسایی مشکلات در سایر قسمت‌های دستگاه گوارش نیست.
تصویربرداری اشعه ایکس با تنقیه باریوم
باریوم یک رنگ کنتراست (حاجب) است به روش تنقیه در داخل روده بزرگ بیمار قرار می‌گیرد و در تصویربرداری اشعه ایکس قابل‌مشاهده است. در تنقیه باریوم با وضوح دوگانه، هوا نیز اضافه می‌شود.
باریوم لایه پوشاننده روده بزرگ را پوشانده و یک تصویر واضح از رکتوم، کولون و گاهی اوقات بخش کوچکی از روده کوچک بیمار ارائه میدهد. چنانچه در استفاده از این روش مورد غیرطبیعی مشاهده شود پزشک کولونوسکوپی درخواست می‌کند
کولونوسکوپی
کولونوسکوپ لوله‌ای بلند، باریک و انعطاف‌پذیر است که به یک دوربین تصویربرداری و مانیتور متصل است و از لحاظ طول از سیگموئیدوسکوپ بلندتر است. پزشک می‌تواند با کمک این ابزار همه کولون و رکتوم را ببیند. می‌توان هر نوع پولیپ شناسایی شده در طی تست را برداشت و یا نمونه‌های بافتی یا بیوپسی تهیه کرد.
کولونوسکوپی دردناک نیست اما ممکن است برای آرام کردن بیمار به وی مقداری آرام‌بخش ضعیف داده شود. قبل از تست، برای تمیز کردن مسیر کولون به بیماری مایعات ملین داده می‌شود. به ندرت ممکن است برای اینکار از روش تنقیه استفاده شود. خونریزی و سوراخ شدن جداره کولون از عوارض احتمالی است که هر چند به ندرت اتفاق می‌افتند.
سی‌تی کولونوگرافی
یک دستگاه CT پس از تمیزشدن کولون تصاویری از آن تهیه می‌کند. چنانچه مورد غیرطبیعی مشاهده شود ممکن است نیاز به انجام کولونوسکوپی استاندارد و متعارف باشد. این روش در مقایسه با کولونوسکوپی در بیماران در معرض خطر بالای سرطان روده بزرگ، کم‌تهاجمی‌تر بوده، بهتر تحمل می‌شود و صحت تشخیصی خوبی دارد.
اسکن‌های تصویربرداری
اسکن‌های اولتراسوند یا MRI نشان می‌دهند که آیا سرطان به سایر بخش‌های بدن منتشر شده یا خیر. توصیه می‌شود افراد 75-50 ساله به صورت منظم غربالگری شوند. فاصله غربالگری‌ها به نوع تست بستگی دارد.
درمان سرطان کولون
درمان به عواملی مانند اندازه، محل و مرحله سرطان، اینکه آیا بیماری عود مجدد داشته و وضعیت سلامت عمومی بیمار بستگی دارد.
جراحی سرطان کلورکتال
این روش رایج‌ترین رویکرد درمانی است. به منظور کاهش احتمال خطر انتشار سرطان، تومورهای بدخیم و همه گره‌های لنفی مجاور برداشته می‌شوند.
قسمت‌های سالم روده بزرگ به هم متصل می‌شوند، اما گاهی اوقات رکتوم نیز کاملا برداشته می‌شود و در عوض از یک کیسه کلستومی برای جمع‌آوری مدفوع استفاده می‌شود. هر چند این روش اغلب موقتی است، اما اگر امکان اتصال دو انتها در روده بزرگ فراهم نباشد به عنوان یک تدبیر دائمی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
اگر سرطان زودهنگام تشخیص داده شود با جراحی بیماری قابل رفع است. البته اگر جراحی باعث توقف سرطان نشود، علائم را بهبود میدهد.
شیمی‌درمانی
در شیمی‌درمانی از یک دارو یا ماده شیمیایی برای تخریب سلول‌های سرطانی استفاده می‌شود. از این روش به صورت رایج در درمان سرطان روده بزرگ استفاده می‌شود. انجام شیمی‌درمانی قبل از عمل ممکن است باعث تحلیل‌رفتن تومور شود.
درمان هدفمند نوعی شیمی‌درمانی است که به صورت اختصاصی پروتئین‌های تحریک‌کننده رشد را در برخی سرطان‌ها هدف می‌گیرد. این نوع درمان عوارض جانبی کمتری در مقایسه با انواع دیگر شیمی‌درمانی دارد. داروهای مورد استفاده در سرطان روده بزرگ شامل بواسیزوماب (Avastin) و راموسیروماب (Cyramza) هستند.
پرتودرمانی
در پرتودرمانی از پرتوهای با انرژی بالا برای تخریب سلول‌های سرطانی و جلوگیری از تکثیر آنها استفاده می‌شود. این روش بیشتر در درمان سرطان رکتال (راستروده) مورد استفاده قرار می‌گیرد. ممکن است از پرتودرمانی قبل از عمل جراحی برای کاهش اندازه تومور استفاده شود.
برای کاهش احتمال عود مجدد سرطان، ممکن است بیمار پس از جراحی تحت پرتودرمانی و شیمی‌درمانی قرار گیرد.
ابلیشن (تخریب)
می‌توان با استفاده از روش ابلیشن یک تومور را بدون برداشتن آن تخریب کرد. این کار با کمک فرکانس رادیویی، اتانول یا جراحی سرمایشی (سرمادرمانی) انجام می‌شود. این کار با کمک یک پروب یا سوزن که بوسیله سونوگرافی یا تکنولوژی اسکن CT هدایت می‌شود صورت می‌گیرد.
ریکاوری از سرطان روده بزرگ
تومورهای بدخیم در صورت عدم درمان به سایر بخش‌های بدن منتشر می‌شوند. احتمال درمان قطعی تا حد زیادی به این بستگی دارد که سرطان چقدر زود تشخیص داده شده و تحت درمان قرار گیرد.
ریکاوری بیمار به عوامل زیر بستگی دارد:
- مرحله بیماری در هنگام تشخیص
- آیا سرطان سوراخ یا انسدادی در روده بزرگ ایجاد کرده است.
- وضعیت سلامت عمومی بیمار
در برخی موارد سرطان ممکن است عود کند.
پیشگیری از سرطان روده بزرگ
اتخاذ برخی شیوه‌های زندگی خطر ایجاد سرطان روده بزرگ را کاهش میدهد:
- غربالگری منظم: افراد با سابقه ابتلا به سرطان روده بزرگ، افراد بالاتر از 50 سال، افراد با سابقه خانوادگی ابتلا به این نوع سرطان یا مبتلایان به بیماری کرون باید تحت غربالگری منظم قرار بگیرند.
- تغذیه:رعایت رژیم غذایی غنی از فیبر، میوه و سبزیجات و قندهای با کیفیت بالا و حداقل گوشت قرمز و فرآوری شده و همچنین کاهش مصرف روغن‌های اشباع و جایگزین کردن آنها با روغن‌های با کیفیت خوب مانند آووکادو، روغن زیتون، روغن ماهی و آجیل و دانه‌های روغنی به کاهش خطر بروز بیماری کمک می‌کند.
- ورزش کردن: مطالعات نشان داده‌اند که ورزش منظم اثر قابل‌توجهی روی کاهش خطر ابتلای فرد به سرطان روده بزرگ دارد.
- وزن بدن: داشتن اضافه وزن یا چاقی خطر تعداد زیادی از بیماری‌ها مانند سرطان روده بزرگ را افزایش میدهد.
مطالعه‌ای در مجله Cell منتشر شده که نشان میدهد آسپرین می‌تواند در بهبود سیستم ایمنی در مبتلایان به سرطان سینه، پوست و روده بزرگ موثر باشد.