دیسفاژی به معنی اختلال بلع است. این شرایط زمانی اتفاق می‌افتد که کودک شما هنگام غذا خوردن و بلع غذا، نمی‌تواند غذا یا مایعات را به راحتی از دهان خود به داخل گلو، پایین مری و معده انتقال دهد. بلع غذا در چهار مرحله اتفاق می‌افتد. اختلال بلع یا دیسفاژی زمانی اتفاق می‌افتد که در یک یا چند مرحله از این مراحل چهارگانه بلع اختلالی وجود داشته باشد. دیسفاژی می‌تواند طولانی مدت (مزمن) باشد. یا ممکن است به صورت ناگهانی شروع شده باشد. اگر اختلال بلع کودک شما به طور ناگهانی شروع شده و او به طور طبیعی و از نظر کلی بدن سالمی دارد، ممکن است چیزی در مری فرزند شما گیر کرده باشد. اگر فرزند شما علاوه بر اختلال بلع، دچار تب نیز می‌باشد، ممکن است این اختلال به دلیل عفونت باشد. اختلال بلع مزمن غالباً ناشی از یک بیماری دیگر است.
مراحل بلع غذا یا مایعات
برای درک صحیح و کامل دیسفاژی، آشنایی با مراحل کلی بلع قدم ابتدایی و بسیار کمک کننده و مهم است. بلع شامل چهار مرحله است. این مراحل توسط اعصابی که دستگاه گوارش را به مغز ارتباط می‌دهند، کنترل می‌شود:
- مرحله آماده سازی دهانی. غذا توسط دندان‌ها و بزاق جویده و مرطوب می‌شود.
- مرحله دهانی. زبان مواد غذایی و مایعات را به قسمت تحتانی دهان و به سمت گلو هدایت می‌کند. (این مرحله اختیاری و ارادی است: به طور معمول افراد روی جویدن و شروع مرحله بلع کنترل کامل دارند و این کار را به صورت ارادی انجام می‌دهند.)
- مرحله حلقی. غذا وارد حلق (گلو) می‌شود. بخش‌هایی از حنجره (جعبه صوتی) بسته و به هم نزدیک می‌شوند تا غذا وارد نای نشده و به ریه‌ها نرود. در مرحله بعد ، ماهیچه‌های گلو منبسط می‌شوند و مواد غذایی و مایعات به سرعت از حلق (گلو) به داخل مری منتقل می‌شوند. حنجره باز می‌شود تا نفس بکشید. (این مرحله با حرکات ارادی شروع می‌شود، اما ادامه مراحل به صورت غیر ارادی ادامه می‌یابد و فرد کنترلی روی این حرکات ندارد.(
- مرحله مری. مایعات از طریق مری و تا حدودی توسط نیروی گرانشی وارد معده می‌شوند. ماهیچه‌های مری با حرکاتی شبیه موج که به حرکات پریستالیس معروف است، مواد غذایی و مایعات را به سمت معده سوق می‌دهند. باند عضلانی بین انتهای مری و قسمت فوقانی معده (معروف به اسفنکتر پایین مری) در پاسخ به بلع منبسط می‌شود و به غذا و مایعات اجازه ورود به معده را می‌دهد. (وقایع این مرحله غیر ارادی است(
چه عواملی باعث ایجاد دیسفاژی می‌شوند؟
- اختلالات بلعی هنگامی رخ می‌دهند که از مراحل چهارگانه بلع، یک یا چند مرحله نتواند به درستی انجام شود.
- بیماری‌هایی که در کودکان می‌تواند بر بلع غذا تأثیر بگذارد شامل موارد زیر است:
- شکاف لب یا شکاف کام
- مشکلات دندانی (دندان‌هایی که به درستی رشد نکرده‌اند ، مانند رشد کج دندان‌ها)
- زبان بزرگ
- بیماری‌هایی که بر اعصاب و ماهیچه‌ها تاثیر می‌گذارند مانند سکته مغزی ، تومور ، آسیب عصبی ، آسیب مغزی یا دیستروفی عضلانی و می‌توانند باعث فلجی یا عملکرد ضعیف زبان یا عضلات موجود در گلو و مری شوند.
- لوزه‌های بزرگ
- تومورها یا توده‌های سلولی گلو
- مشکلات مربوط به رشد در دوران جنینی و تکامل نامناسب استخوان های جمجمه و ساختارهای دهان و گلو (معروف به ناهنجاری‌های کرانیوفاسیال یا آنومالی های مربوط به رشد گردن و صورت جنین(
- ناهنجاری‌های جنینی دستگاه گوارش ، مانند آترزی مری یا فیستول مجرای مری و حنجره (tracheoesophageal fistula)
- حساسیت دهانی که می‌تواند در کودکانی که بیماری شدیدی در مجاری تنفسی خود داشته و این بیماری برای مدت طولانی در آنها دوام داشته است قابل مشاهده باشد.(همانطور که ممکن است در نوزادان نارس یا کودکان بسیار بیمار نیز رخ دهد)
- فلج شدن تارهای صوتی
- تراکئوستومی (باز شدن یک مجرا به صورت مصنوعی در گلو برای تنفس) تحریک یا زخم شدن مری یا تارهای صوتی توسط اسید در بیماری ریفلاکس معده – مری (GERD) (لینک به مقاله بیماری رفلاکس(
- فشرده شدن مری توسط سایر قسمت های بدن مانند بزرگ شدن قلب ، غده تیروئید ، رگ‌های خونی یا غدد لنفاوی
- وجود اجسام خارجی در مری مانند سکه بلعیده شده
- تأخیرهای رشدی
- بلوغ زودرس
چرا دیسفاژی می‌تواند به یک نگرانی بزرگ تبدیل شود؟
دیسفاژی می‌تواند منجر به آسپیراسیون شود. آسپیراسیون به حالتی گفته می‌شود که مواد غذایی یا مایعات به داخل نای (مجاری تنفسی) و ریه‌ها راه پیدا می‌کنند. آسپیراسیون مواد غذایی و مایعات ممکن است باعث ذات الریه و یا سایر بیماری‌های خطرناک در ریه شود. کودکان مبتلا به اختلال بلع معمولاً در خوردن مقدار کافی غذا مشکل دارند که منجر به تغذیه ضعیف و عدم افزایش وزن یا رشد نامناسب می‌شود. ارزيابي و درمان از اهميت بسياري برخوردار است ، زيرا خطر بروز عوارض نامطلوب از پس زدن دهانی خوراکي‌ها و مايعات و نيز مقاومت رفتاري در هنگام تغذيه را کاهش مي‌دهد. علاوه بر این ، شناسایی اختلال بلع و مدیریت آن باعث کاهش خطر آسپیراسیون (عبور مواد غذایی یا مایعات به مجاری هوایی) می‌شود.
علائم اختلال بلع چیست؟
علائمی که کودکان مبتلا به اختلال بلع از خود بروز می‌دهند، ممکن است به قدری آشکار باشند که نیازی به تست‌های تکمیلی نباشد و یا به قدری پیچیده و پنهان باشند که به سختی بتوان آنها را به بیماری اختلال بلع ارتباط داد. در زیر شایع ترین علائم دیسفاژی ذکر شده است. با این حال ، هر فرد ممکن است علائم متفاوتی را تجربه کند. علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- آهسته غذا خوردن
- هنگام بلعیدن یک لقمه غذایی کوچک چندین بار سعی کنید و بلع امکان پذیر نباشد
- در هماهنگ کردن مکیدن و بلعیدن مشکل داشته باشید
- عدم تمایل به غذا خوردن
- آبریزش بزاقی از دهان
- احساس اینکه مواد غذایی یا مایعات به گلو یا مری شما چسبیده اند یا اینکه توده ای در این مناطق وجود دارد
- خم شدن یا سفت شدن بدن در هنگام تغذیه
- احساس تنگی در قفسه سینه بعد از خوردن غذا یا نوشیدن مایعات
- سرفه یا خفگی هنگام خوردن یا نوشیدن (یا اندکی پس از آن)
- در حین یا بعد از خوردن غذا ، داشتن صدایی غیر واضح یا غیر شفاف
- عفونت های مکرر دستگاه تنفسی
- بالا آوردن یا استفراغ مکرر
- خارج شدن مواد غذایی یا مایعات از بینی در طول یا بعد از تغذیه
- تحریک پذیری یا عدم هوشیاری در هنگام تغذیه
- کاهش وزن
دیسفاژی یا اختلال بلع چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پزشک عمومی یا یک متخصص کودکان فرزند شما را معاینه می‌کند و سابقه پزشکی او را از شما درخواست می‌کند. از شما سؤالاتی درمورد نحوه غذا خوردن فرزندتان و هرگونه مشکلی که هنگام تغذیه مشاهده می‌کنید ، می‌پرسد. یک سری آزمایشات از قبیل تصویربرداری و آندوسکوپی نیز ممکن است برای ارزیابی دهان ، گلو و مری انجام شود. این آزمایشات می‌تواند شامل موارد زیر باشد:
بررسی ویدئویی بلع در قسمت حلقی – دهانی
به این روش بررسی ویدئویی – فلوروسکوپیک بلع (Video-Fluoroscopic swallow study) (VFSS) یا تست بلع با باریم اصلاح شده (odified Barium Swallow Study) (MBSS) نیز گفته می‌شود که در آن به فرزند شما مقادیر کمی از مایع حاوی باریم به منظور نوشیدن در یک بطری ، قاشق یا فنجان غذاخوری داده می‌شود. ماده باریم به خوبی در اشعه ایکس قابل مشاهده است. مجموعه ای از پرتوهای ایکس برای ارزیابی آنچه در هنگام بلعیدن مایع توسط کودک اتفاق می‌افتد، به گلو و دهان کودک تابانده می‌شود. این تست با حضور یک آسیب شناس زبان و گفتار(speech language pathologist ) (SLP) و یا با حضور یک متخصص کاردرمانی(occupational therapist) (OT) انجام می‌شود، که به طور ویژه در ارزیابی اختلالات بلع آموزش دیده اند.
بلع باریم یا سری‌های GI دستگاه گوارش بالایی
به فرزند شما مایعی حاوی باریم داده می‌شود تا آن را بنوشد. این مایع حاوی باریم یک مایع فلزی ، شیمیایی و غلیظ است که برای پوشش داخل اندام‌ها استفاده می‌شود تا در معرض اشعه ایکس قابل مشاهده شود. مجموعه ای از پرتوهای ایکس به بافت مورد نظر تابانده شده و تصاویر آن ثبت می‌گردد. پزشک می‌تواند با استفاده از این تصاویر کلیه اتفاقاتی که هنگام بلع مایع توسط کودک صورت می‌گیرد را به صورت واضح مشاهده نماید و هر گونه مشکل احتمالی که ممکن است در گلو ، مری یا معده ایجاد شود را یادداشت کند.
ارزیابی آندوسکوپی فیبروپتیک بلع
FEES نیز مانند بررسی بلع دهانی- حلقی، با حضور متخصص آسیب شناسی گفتار یا متخصص کاردرمانی انجام می‌شود. این ارزیابی در حضور یک متخصص گوش و حلق و بینی ، که یک دوربین کوچک را از طریق بینی و در حالی که فرزند شما کاملاً هوشیار است، وارد مجرای گوارشی و گلو می‌کند. با وجود دوربین، کودک شما احساس راحتی خواهد داشت و به شما گفته می‌شود انواع مختلفی از مایعات و مواد غذایی را به کودک خود بدهید. این بررسی باعث می‌شود عملکرد تارهای صوتی و حنجره هنگام بلع به طور مستقیم مشاهده شود. این مطالعه در کودکان و در هر سنی بی خطر است.
آندوسکوپی دستگاه گوارشی – مری
در این تست از یک لوله کوچک و منعطف با نور و لنز دوربین در انتها (آندوسکوپ) برای بررسی قسمت‌های داخلی دستگاه گوارش استفاده می‌شود. آندوسکوپی تحت بیهوشی انجام می‌شود. عکس هایی از قسمت داخلی گلو ، مری و معده گرفته می‌شود تا با استفاده از آنها انواع ناهنجاری‌ها قابل شناسایی شود. نمونه‌های کوچک بافتی طی عملی با نام بیوپسی از بدن برداشته می‌شود و می‌تواند برای یافتن مشکلات و بیماری‌های موجود مورد استفاده قرار بگیرد.
آزمایش بیماری ریفلاکس
پروب‌های اسیدیته مری و معده (همچنین به عنوان “پروب‌های pH” نیز شناخته می‌شوند) و پروب‌های امپدانس برای تست بیماری ریفلاکس استفاده می‌شود. کاوشگر یا پروب یک دستگاه بسیار نازک است که توسط متخصص دستگاه گوارش و معمولاً در اتاق عمل و تحت بی حسی برای اندازه گیری میزان اسید دستگاه گوارش شما مورد استفاده قرار می‌گیرد. این پروب‌ها معمولاً هنگام قرار گیری در مری و معده ناراحت کننده نیستند و اغلب یک یا چند روز بعد از قرارگیری برداشته می‌شوند. لطفا برای اطلاعات بیشتر با ما یا با یک متخصص دستگاه گوارش (GI) تماس بگیرید.
آزمایشات دیگری که ممکن است برای ارزیابی دیسفاژی یا اختلال بلع انجام شود شامل موارد زیر است:
مانومتری مری
این عمل تحت بی حسی و به وسیله یک لوله کوچک حاوی فشار سنج انجام می‌گیرد که در آن لوله کوچک از طریق دهان فرزند شما، به مری هدایت می‌شود. سپس فشار داخل مری اندازه گیری می‌شود تا چگونگی حرکت غذا در طول مری بررسی شود.
لارنگوسکوپی
این آزمایش تحت بیهوشی انجام گرفته، و در آن پزشک لوله ای را در گلو کودک شما قرار می‌دهد و به دنبال نقاط باریک و مشکلات ساختاری دیگر در گلو و دستگاه گوارش فوقانی می‌گردد.
دیسفاژی چگونه درمان می‌شود؟
درمان اختلال در بلع (لینک به مقاله درمان اختلال در بلع) توسط پزشک فرزند شما و بر اساس موارد زیر تعیین می‌شود:
- سن فرزند شما ، سلامت عمومی و سابقه پزشکی وی
- میزان بیماری
- نوع بیماری
- تحمل فرزند شما در برابر داروهای خاص، یا روش‌های درمانی دیگر
- میزان انتظارات از دوره بیماری
- نظر یا اولویت شما
آسیب شناسان گفتاری یا متخصصین کاردرمانی در تشخیص و معالجه کودکان مبتلا به دیسفاژی نقش کلیدی دارند. این متخصصین می‌توانند به کودک شما تمریناتی را یاد بدهند تا هنگام غذا خوردن، بلع راحت تری داشته باشند و یا روش‌هایی را برای تغذیه کودک شما پیشنهاد می‌کنند که ممکن است به بهبود اختلال در بلع کودک شما کمک کند.
نوزادان و کودکان مبتلا به دیسفاژی اغلب می‌توانند مایعات غلیظ و غذاهای نرم مانند غذاهای کودک یا غذاهای پوره شده را بهتر از مایعات رقیق ببلعند. در برخی از شیرخواران که اختلال بلع وجود دارد ولی نمی‌توانند از غذاهای پیشنهاد شده استفاده نمایند، پس از گذشت مدتی و با افزایش کافی سن قادر خواهند بود تا از این غذاها و مایعات غلیظ به راحتی استفاده نمایند. در مراقبت از کودک مبتلا به دیسفاژی همچنین پیشنهادات زیر را در نظر بگیرید:
- اضافه کردن مقدار کمی غلات برنج به غذای شیرخوار و یا حتی به شیر مادر ممکن است به دیسفاژی کودک کمک کند. مخلوط کردن ترکیبات غذایی یا مخلوط غلات قبل از افزودن آن به بطری شیر کودک می‌تواند مانع از تشکیل توده‌های غذایی در داخل شیر شده و باعث مصرف راحت تر از طریق بطری شیر می‌شود و همچنین بلعیدن آن آسان تر می‌شود.
- سوراخ‌های بزرگ در نوک بطری شیر ایجااد نکنید، زیرا این کار می‌تواند خطر خفگی و آسپیراسیون را هنگام شیر خوردن کودک افزایش دهد و همچنین در رشد دهان کودک اختلال ایجاد می‌کند. با این کار ممکن است مهارت‌های تغذیه ای و گفتاری نیز در آینده تحت تأثیر قرار گیرد. تا زمانی که کودک و نوزاد شیرخوار شما حداقل به سن 4 ماهگی یا بیشتر نرسیده، از دادن غذاهای کودک به نوزاد خود بپرهیزی زیرا آنها تا این سن هماهنگی مناسب و کافی برای بلع مواد غذایی ندارند.
- پزشک متخصص کودک شما ممکن است به شما سایر محصولات تجاری که به غلیظ شدن مایعات خوراکی کمک کرده و بلع آنها را آسانتر می‌کند، توصیه کند.
- اسباب بازی‌های ایمنی برای نوزادان خود فراهم کنید تا مانع از جویدن آنها در دهان‌شان شوید. چیزهایی که بافت و درجه حرارت متفاوتی دارند را امتحان کنید.
- سعی کنید در طول هفته طعم ، بافت و دمای غذاهای نرمی که برای کودکان بزرگتر از 4 ماه خود فراهم می‌کنید، متفاوت باشد.
- به کودکتان اجازه دهید با وعده‌های غذایی خود بازی کند و در هنگام صرف غذا کثیف شود.
- سعی کنید کودک خود را حداقل یک ساعت بعد از خوردن غذا به حالت ایستاده و حداقل 3 ساعت قبل از خواب ، به صورت نشسته قرار دهید.
- مصرف داروهایی که به کاهش تولید اسید معده کمک می‌کنند
- مصرف داروهایی که به حرکت سریع‌تر غذا در دستگاه گوارش کمک می‌کنند
- انجام عمل جراحی برای کمک به نگه داشتن مواد غذایی و اسید در معده
چشم انداز طولانی مدت درمان کودک مبتلا به دیسفاژی یا اختلال در بلع چگونه است؟
بسیاری از کودکان یاد می‌گیرند که با موفقیت غذا بخورند و بنوشند. برخی از کودکان مبتلا به دیسفاژی مشکلات طولانی مدت دارند. کودکانی که بیماری‌های دیگری دارند ، به خصوص مواردی که بر اعصاب و ماهیچه‌ها تأثیر می‌گذارد ، مانند فلج مغزی ، دیستروفی عضلانی و آسیب مغزی ، ممکن است با مشکلات بلع خود نتوانند پیشرفت زیادی را تجربه کنند.
