عوارض یبوست بر سلامت دستگاه گوارش: پیشگیری و درمان

یبوست زمانی اتفاق می‌افتد که فرد طی ۲۴ تا ۷۲ ساعت پس از خوردن غذا، حرکات روده نداشته باشد؛ یا زمانی که فرد برای حرکت روده احساس فشار و درد داشته باشد. یبوست یک مشکل است نه یک بیماری و اغلب «داشتن کمتر از ۳ حرکت روده در یک هفته» تعریف می‌شود. گاهی اوقات به دلایل مختلفی مانند تغییر رژیم غذایی، مسافرت، مصرف داروها و بارداری ممکن است یبوست را تجربه کنید در بیشتر اوقات یبوست با مراقبت‌های شخصی درمان می‌شود و مسئله جدی نیست اما گاهی اوقات یبوست مزمن رخ می‌دهد که زندگی روزمره را تحت تاثیر قرار می دهد. این امر به ویژه در میان کودکان می‌تواند مشکل ساز باشد؛ زیرا می‌تواند بر رفتارهای آنها تاثیر بگذارد. بنابراین یافتن علت آن اهمیت بسیاری دارد. رها کردن یبوست و درمان نکردن آن عوارض بسیاری دارد که در اینجا توضیح داده شده است.

علل یبوست

بیشتر موارد ابتلا به یبوست ناشی از یک مشکل خاص نیست و ممکن است تعیین علت دقیق آن نیز دشوار باشد. با این وجود چند عامل وجود دارند که می‌توانند احتمال ابتلا به یبوست را افزایش دهند. این موارد عبارتند از:

• عدم مصرف فیبر کافی مانند میوه، سبزیجات و غلات
• تغییر در سبک زندگی یا شیوه طبیعی زندگی روزمره خود؛ مانند تغییر در عادات غذایی
• عدم وجود حریم خصوصی کافی هنگام استفاده از توالت.
• نادیده گرفتن احساس نیاز به دفع مدفوع
• بی‌تحرکی و ورزش نکردن
• عدم نوشیدن مایعات کافی
• کاهش وزن شدید یا اضافه وزن
• اضطراب
• افسردگی

دارو

گاهی اوقات یبوست ممکن است عارضه جانبی داروی باشد که مصرف می‌کنید. برخی از رایج‌ترین داروهایی که ممکن است باعث یبوست شوند عبارتند از:

• آنتی اسیدهای آلومینیوم (دارویی برای درمان سوء هاضمه)
• داروهای ضد افسردگی
• داروهای ضد صرع (داروهایی برای درمان صرع)
• داروهای ضد روان پریشی (داروهایی برای درمان اسکیزوفرنی، جنون و اضطراب)
• مکمل‌های کلسیم
• دیورتیک‌ها (قرص های آب)
• مکمل‌های آهن

اگر یبوست شما ناشی از مصرف دارو باشد، معمولاً متوجه می‌شوید که پس از قطع مصرف دارو بهبود پیدا می‌کند. با این حال تحت هیچ شرایطی نباید سرخود مصرف دارو را متوقف کنید، مگر آنکه پزشک دستورات لازم را در این باره بدهد. اگر به دلیل مصرف یک دارو دچار مشکل یبوست شدید، با پزشک خود صحبت کنید؛ زیرا ممکن است آنها بتوانند یک داروی جایگزین برای شما تجویز کنند.

بارداری

یبوست در دوران بارداری بسیار شایع است و حدود ۴۰ درصد از خانم‌ها در دوران بارداری یبوست را تجربه می‌کنند. یبوست بیشتر زنان باردار را در مراحل اولیه بارداری خود تحت تاثیر قرار می‌دهد.

یبوست در دوران بارداری در نتیجه تغییرات هورمونی در بدن شما رخ می‌دهد. در دوران بارداری بدن شما هورمون زنانه‌ای به نام پروژسترون را بیشتر تولید می‌کند. این هورمون به عنوان یک شکل کننده عضله عمل می‌کند. اگر باردار هستید، روش‌هایی وجود دارد که می توانید با خیال راحت و بدون صدمه زدن به خود یا کودکتان از آنها برای درمان یبوست استفاده کنید.

سایر مشکلات

بیشتر موارد یبوست، ناشی از مشکلات پزشکی خاص نیستند. با این حال یبوست به ندرت می‌تواند نشانه یک بیماری زمینه‌ای باشد. در بزرگسالان این مشکلات و بیماری‌ها عبارتند از:

• سرطان روده بزرگ یا سرطان رکتال
• دیابت
• هایپر کلسیم (زمانی که کلسیم بیش از حد در جریان خون شما وجود داشته باشد)
• تیروئید کم کار
• دیستروفی عضلانی (یک بیماری ژنتیکی که باعث ازبین رفتن ماهیچه‌ها می‌شود)
• اسکلروزیس چندگانه؛ (وضعیتی که بر سیستم عصبی شما تاثیر می‌گذارد.)
• بیماری پارکینسون (یک مشکل مغزی که هماهنگی حرکات بدن شما مانند راه رفتن، صحبت کردن و نوشتن را تحت تاثیر قرار می‌دهد)
• آسیب نخاعی
• فیسور آنال (یک پارگی کوچک در پوست درون مقعد)
• بیماری التهاب روده (وضعیتی که باعث التهاب روده‌ها می‌شود)
• سندروم روده تحریک پذیر (IBS)

علائم معمول

کارکرد طبیعی روده هر یک از افراد متفاوت است. ممکن است برخی از افراد پس از صرف هر وعده غذایی، حرکات روده داشته باشند؛ در حالی که برخی دیگر هر چند روز یکبار فعالیت روده دارند. یبوست یک مشکل شایع است و ممکن است به دلایل مختلفی در افراد مختلف اتفاق بیفتد .

اگرچه علائم یبوست در همه افراد یکسان نیست، در زیر فهرستی از شایع‌ترین علائم آن ذکر شده است:

• حرکت روده کمتر از سه بار در هفته
• دفع مدفوع خشک، سخت یا ناصاف
• احساس فشار و کشش هنگام استفاده از توالت
• صرف زمان طولانی برای دفع مدفوع
• احساس عدم تخلیه کامل مدفوع
• نفخ شکم
• وجود آثار مایعات یا مدفوع (مانند گل رس) در لباس زیر کودک که می‌تواند نشانه آن باشد که مدفوع در رکتوم باقی مانده است.
• وجود خون روی مدفوع سخت
• شیون و گریه شدید در نوزادان یا کودکان
• کاهش اشتها در نوزادان و کودکان
• بروز رفتارهای عجیب در کودکان و نوزادان

کودکانی که از دفع مدفوع خود امتناع می‌کنند، در واقع برای دریافت آموزش دستشویی آماده نیستند یا از داشتن درد در هنگام عبور مدفوع یا هنگام خم کردن پاها می‌ترسند. یا هنگام نگه داشتن مدفوع در شکم، حالت چهره آن‌ها عجیب است .

علائم نادر

در برخی موارد افراد مبتلا به یبوست علائم نادرتری دارند این موارد عبارتند از:

• حالت تهوع؛ ایجاد مدفوع در روده شما ممکن است باعث حالت تهوع شود. این اتفاق معمولا زمانی رخ می‌دهد که مدفوع به یک مانع سخت تبدیل شده باشد و اغلب ناشی از انقباض مدفوع است. انقباض مدفوع یکی از عارضه‌هایی است که باید توسط پزشک معاینه و ارزیابی شود.
• استفراغ؛ ممکن است در صورت وجود انسداد در روده، استفراغ رخ دهد. انسداد روده زمانی رخ می‌دهد که قسمتی از روده کوچک یا بزرگ به طور جزئی یا به طور کامل مسدود شده باشد. علائم آن شامل درد شکم، تب، یبوست و استفراغ است. این علائم می‌توانند نشانه یک وضعیت بسیار جدی باشند.

اگر این علائم همراه با یبوست رخ دهند، باید بلافاصله با پزشک خود تماس بگیرید.

عوارض

به طور معمول یبوست کوتاه مدت عوارضی ایجاد نمی‌کند و معمولاً با مراقبت‌های شخصی درمان می‌شود. به عنوان مثال اگر به دلیل تغییر رژیم غذایی دچار یبوست شوید، ممکن است احساس پر بودن روده، نفخ یا ناراحتی داشته باشید. اما عوارض طولانی مدت را به همراه نخواهد داشت. با این حال یبوست مزمن می‌تواند عوارضی را ایجاد کند.

بواسیر

بواسیر، تورم یا التهاب رگ‌ها در روده یا مقعد است. این امر می‌تواند در داخل یا بیرون روده رخ دهد و معمولاً چندان جدی نیست.

ممکن است بواسیر خارجی هنگام حرکت باعث خارش یا درد شود؛ در حالیکه بواسیر داخلی معمولاً باعث ایجاد درد نمی‌شود. در عوض ممکن است در توالت مدفوع قرمز روشن را مشاهده کنید.

فیسور آنال

فیشر آنال یا شکاف مقعدی، معمولاً نتیجه نوعی زخم در مقعد، مانند زخم ناشی از سفتی مدفوع است. شکاف مقعد معمولاً دردناک است و ممکن است باعث خارش نیز شود. همچنین ممکن است متوجه وجود خون روی مدفوع شوید.

پرولاپس رکتوم

پرولاپس رکتوم زمانی اتفاق می‌افتد که آخرین قسمت روده بزرگ، یعنی رکتوم، از مقعد بیرون زده و از بیرون بدن قابل مشاهده باشد. این وضعیت لزوماً دردناک نیست و در بسیاری از موارد بدون درمان بهبود پیدا می‌کند. البته باید توسط پزشک معاینه شود.

انقباض مدفوع

انقباض مدفوع وضعیت یبوست طولانی مدت است و زمانی اتفاق می‌افتد که مدفوع آن قدر سخت شده باشد، که نتوان با یک حرکت روده معمولی آن را دفع کرد. از عوارض آن می‌توان به درد و گرفتگی شکم اشاره کرد.  این وضعیت معمولاً باید با تنقیه یا دادن آب درمان شود.

عوارض در کودکان

در کودکان به خصوص در کودکانی که به دلیل درد از دفع مدفوع خودداری می‌کنند، ممکن است مدفوع در روده بزرگ و رکتوم جمع شود. گاهی اوقات در این وضعیت مدفوع نشت پیدا می‌کند وضعیتی که به آن «بی اختیاری دفع» (ایجاد لکه) گفته می‌شود رخ می‌دهد.

جلوگیری از یبوست و عوارض دردناک آن:پیشگیری بهتر از درمان

 اگرچه یبوست یک مشکل شایع است اما اقدامات بسیاری برای پیشگیری از آن وجود دارد:

مصرف فیبر

اطمینان حاصل کنید که در رژیم غذایی شما فیبر کافی وجود دارد. بیشتر بزرگسالان به اندازه کافی فیبر مصرف نمی‌کنند. شما باید تقریباً ۱۸ گرم فیبر در روز مصرف کنید. با خوردن موارد زیر می‌توانید دریافت فیبر روزانه خود را افزایش دهید:

• میوه
• سبزیجات
• برنج سبوس دار
• ماکارونی سبوس دار
• نان سبوس دار
• آجیل‌ها
• دانه‌ها
• جو دوسر

خوردن فیبر بیشتر حرکات روده شما را منظم نگه می‌دارد؛ زیرا به شما کمک می‌کند تا غذا راحت‌تر از دستگاه گوارش شما عبور کند. غذاهایی که فیبر زیادی دارند همچنین باعث می‌شوند احساس سلامت بیشتری داشته باشید. اگر در حال افزایش فیبر دریافتی خود هستید، مهم است که به تدریج آن را افزایش دهید. افزایش ناگهانی ممکن است احساس نفخ را به همراه داشته باشد. همچنین ممکن است باد شکم بیشتر و گرفتگی معده داشته باشید.

مایعات

برای جلوگیری از کم آبی بدن، از مصرف مایعات زیاد اطمینان حاصل کنید. شما باید روزانه حداقل ۱.۲ لیتر (۶ تا ۸ لیوان) و اگر  ورزش می‌کنید یا هوا گرم است حتی بیشتر از این مقدار نیز آب بنوشید. سعی کنید مصرف کافئین، الکل و نوشیدنی‌های مضر را کاهش دهید.

عادات توالت

هرگز احساس حرکت روده که باعث تحریک شما برای رفتن به توالت می‌شود را نادیده نگیرید. نادیده گرفتن احساس نیاز به دفع مدفوع، احتمال ابتلا به یبوست را به میزان قابل توجهی افزایش می‌دهد. بهترین زمان برای دفع مدفوع، صبح‌ها یا حدود ۳۰ دقیقه پس از صرف وعده غذایی است.

هنگامی که از توالت استفاده می‌کنید، اطمینان حاصل کنید که زمان کافی و حریم خصوصی برای دفع راحت مدفوع را دارید. احساس عجله داشتن نکنید.

ورزش

حفظ تحرک و فعال بودن خطر ابتلا به یبوست را به شدت کاهش می‌دهد. در حالت ایده آل باید هر روز حداقل ۳۰ دقیقه ورزش بدنی انجام دهید.

ورزش منظم نه تنها خطر ابتلا به یبوست را کاهش می‌دهد، بلکه باعث می‌شود احساس سلامتی بیشتری به شما دست داده و روحیه و سطح انرژی شما بهبود پیدا کند و آمادگی عمومی و تناسب جسمانی بیشتری داشته باشید.

درمان یبوست

اگر تغییر رژیم غذایی و سبک زندگی به شما کمک نکند، ممکن است پزشک ملین خوراکی برای شما تجویز کند.

ملین (مسهل) 

ملین‌ها نوعی دارو هستند که به شما در دفع مدفوع کمک می‌کنند. چند نوع مختلف از ملین وجود دارد و هر کدام تاثیر متفاوتی بر دستگاه گوارش شما دارند.

ملین حجیم شده

به طور معمول پزشک با استفاده از یک ملین حجم شده، درمان را آغاز می‌کند. این نوع از ملین‌ها با حفظ مایعات، به دفع مدفوع شما کمک می‌کنند. این بدین معناست که احتمال خشک شدن مدفوع کمتر بوده و می‌تواند منجر به انقباض مدفوع شود. ملین‌های حجیم شده باعث می‌شوند مدفوع شما متراکم‌تر و نرم‌تر شود تا بتوانید راحت‌تر آن را از روده عبور دهید.

ملین‌های حجیم شده که تجویز می‌شوند، شامل ملین پوسته ایسپاقولا، متیل سلولز و استرکولیا می‌شوند. هنگام مصرف این نوع ملین، باید اطمینان حاصل کنید که مایعات زیادی می‌نوشید. همچنین نباید آنها را قبل از خواب مصرف کنید. معمولاً دو تا سه روز طول می‌کشد تا تاثیرات مصرف ملین حجیم شده را احساس کنید.

ملین اسمزی

اگر مدفوع شما پس از دریافت ملین حجیم شده نیز سفت باقی بماند، ممکن است پزشک معالج به جای آن برای شما یک ملین اسمزی تجویز کند. ملین‌های اسمزی با افزایش مقدار مایعات در روده شما عمل می‌کنند. افزایش مقدار مایعات به تحریک بدن برای عبور مدفوع کمک می‌کند. ملین‌های اسمزی نیز می‌توانند به نرم شدن مدفوع شما کمک کنند.

ملین‌های اسمزی که معمولاً تجویز می‌شوند شامل لاکتولوز و ماکروگل هستند. هنگام مصرف ملین‌های اسمزی نیز مانند ملین‌های حجیم شده، باید اطمینان حاصل کنید که مایعات کافی مصرف می‌کنید. معمولاً دو تا سه روز طول می‌کشد تا تاثیر این ملین را احساس کنید.

ملین‌های تحریک کننده

اگر مدفوع شما نرم است اما همچنان در دفع آن مشکل دارید، ممکن است پزشک یک ملین تحریک کننده برای شما تجویز کند. این نوع از مسهل‌ها با تحریک عضلاتی که در طول دستگاه گوارشی شما قرار دارند، عمل می‌کنند و به آنها کمک می‌کنند تا مدفوع و مواد زاید موجود در راستای روده بزرگ را به سمت مقعد حرکت دهند.

رایج‌ترین ملین‌های تحریک کننده که تجویز می‌شوند عبارتند از سنا، بیساکودیل و سدیم پیسولفات. این نوع از ملین‌ها معمولاً فقط به صورت کوتاه مدت مورد استفاده قرار می‌گیرند و معمولاً طی ۶ تا ۱۲ ساعت بعد تاثیر آنها قابل مشاهده است.

پزشک می‌تواند مطابق میل شخصی شما و سرعت مورد نیاز برای بهبودی، تصمیم به ترکیب مسهل‌های مختلف بگیرد.

برای چه مدت باید ملین مصرف کنم؟

اگر تنها برای مدت زمان کوتاهی یبوست را تجربه کرده باشید، پزشک به شما توصیه می‌کند که پس از نرم شدن مدفوع و عبور راحت آن، مصرف ملین را متوقف کنید. اما اگر به دلیل مصرف یک دارو یا داشتن یک بیماری مبتلا به یبوست شده‌اید، ممکن است مجبور شوید به صورت طولانی مدت ملین‌ها را مصرف کنید. بعضی اوقات مجبورید مصرف آنها را حتی برای ماه‌ها و سال‌ها ادامه دهید.

اگر برای مدت زمان طولانی از داروهای مسهل استفاده می‌کردید، لازم است به جای قطع ناگهانی، به تدریج دوز دارو را کاهش دهید. اگر ترکیبی از ملین‌ها برای شما تجویز شده باشد، معمولاً مجبور خواهید بود قبل از قطع کامل آن، هر بار دوز یکی از مسهل‌ها را کم کنید. بنابراین ممکن است قطع کامل آنها چندین ماه طول بکشد. پزشک درباره اینکه بهتر است در چه مواردی از مصرف ملین خودداری کنید، به شما توصیه‌هایی خواهد کرد. هرگز نباید مصرف دارو را سر خود متوقف کنید؛ مگر آنکه پزشک به شما توصیه کند.