معده بخشی از دستگاه گوارش است که در قسمت فوقانی شکم و دقیقاً زیر دنده‌ها قرار دارد و غذای خورده شده پس از عبور از مری وارد معده می‌شود. معده اسید و نوعی آنزیم ترشح می‌کند که به هضم غذا کمک می‌کنند. عضله‌های دیواره معده برای مخلوط کردن غذا با این اسید و آنزیم‌ها سفت و منقبض می‌شود. سپس غذا وارد نخستین قسمت روده کوچک می‌شود و در آنجا با آنزیم‌های بیشتری ترکیب می‌گردد که از پانکراس و لایه مخاطی مری می‌آیند و غذا را تجزیه یا اصطلاحاً هضم می‌کنند. در ادامه به شرح علایم سرطان معده و درمان آن می پردازیم. پزشک پس از تشخیص نوع بیماری با توجه به شرایط بیمار و میزان پیشرفت بیماری بهترین درمان سرطان معده را برای بیمار تجویز می نماید.
سرطان معده چیست؟
سرطان بیماری سلول‌های بدن است؛ بدن از میلیون‌ها سلول بسیار کوچک در انواع گوناگون تشکیل می‌شود، بنابراین سرطان‌های متعددی از جمله سرطان معده از این سلول‌های مختلف بروز می‌یابد. وجه اشتراک تمامی گونه‌های سرطان این است که سلول‌های سرطانی غیرطبیعی هستند و به شیوه‌ای مهارناپذیر تکثیر می‌شوند.
تومور بدخیم یا سرطان معده بدخیم، توده یا زائده‌ای بافتی متشکل از سلول‌های سرطانی است که به طور دائم تکتیر می‌شود. تومورهای بدخیم به موازات رشد کردن با پیشروی در بافت‌ها و اندام‌های داخلی مجاور موجب آسیب دیدن آنها می‌شوند. چنانچه چند سلول از تومور اولیه جدا شوند و توسط جریان خون یا مجراهای لنفاوی به دیگر قسمت‌های بدن برده شوند، آنگاه این تومور بدخیم در آن قسمت‌ها نیز انتشار می‌یابد. سپس این گروه‌های کوچک سلولی تکثیر می‌شوند و تومورهای ثانویه در یک یا چند قسمت بدن شکل می‌گیرد که در اصطلاح پزشکی متاستاز گفته می‌شود. سپس این تومورهای ثانویه رشد و پیشروی می‌کنند، به بافت‌های نزدیک خود آسیب می‌رسانند و مجدداً انتشار می‌یابند.
علت
زمانی که بیمار از ابتلا به سرطان آگاهی می‌یابد، طبیعی است که در وهله نخست در پی علت سرطان معده باشد. اما هیچ کس به درستی از علت دقیق بروز سرطان معده اطلاع ندارد. پزشکان به ندرت می‌دانند که چرا بیمار از این بیماری رنج می‌برد. بر اساس مطالعات انجام شده، عامل‌های خطر زیر در ابتلا به این سرطان نقش دارند:
- عفونت هلیکوباکترپیلوری: هلیکوباکترپیلوری نوعی باکتری است که معمولاً لایه مخاطی درونی معده را عفونی می‌کند. عفونت هلیکوباکترپیلوری التهاب و زخم معده را به دنبال دارد و احتمال ابتلا به سرطان معده را نیز افزایش می‌دهد.
- التهاب طولانی مدت (مزمن) معده: بیماران مبتلا به عارضه‌های توأم با التهاب مزمن معده (برای مثال بیماری‌هایی خونی مانند کم‌خونی خطرناک) بیشتر مستعد ابتلا به سرطان معده هستند.
- استعمال دخانیات: مصرف کنندگان دخانیات بیش از دیگران در معرض این خطر قرار دارند، و هر چه میزان مصرف بیشتر باشد، احتمال خطر نیز بالاتر است.
- سابقه خانوادگی: خویشاوندان نزدیک (والدین، براداران، خواهران یا فرزندان) فرد مبتلا به سرطان معده نیز بیشتر مستعد دچار شدن به این بیماری هستند.
- رژیم غذایی نامناسب، فعالیت جسمی اندک یا چاقی: بر اساس پژوهش‌های انجام شده، زیاده‌روی در مصرف غذاهای دودی، شور یا ترش خطر ابتلا به این نوع سرطان را افزایش می‌دهد. فعالیت جسمی اندکی نیز از جمله علت سرطان معده به شمار می‌آید. به علاوه اشخاص چاق نیز بیش از دیگران مستعد ابتلا به سرطان در قسمت فوقانی معده هستند.
انواع
سرطان معده در اکثر موارد از سلولی شروع می‌شود که روی لایه مخاطی داخلی معده قرار دارد؛ این نوع سرطان را آدنوکارسینوم معده می‌گویند. همان‌طور که سلول‌های سرطانی تکثیر می‌شوند، پیشروی تومور در دیواره معده عمیق‌تر می‌شود و به مرور زمان از دیواره معده می‌گذرد و به اندام‌های مجاوری مانند پانکراس یا کبد می‌رسد.تومور گاهی رو به بالا (مری) و گاهی رو به پایین (روده کوچک) منتشر می‌شود.گاهی چند سلول از تومور جدا می‌شود و به درون جریان خون یا مجاری لنفاوی راه می‌یابد، سپس سرطان در غدد لنفاوی نزدیک یا در دیگر ناحیه‌های بدن منتشر می‌شود (متاستاز).در ادامه انواع سرطان معده ذکر می شود البته این موارد سرطان معده نادر می باشند:
- لنفوم: این گونه از سرطان از بافت لنفاوی درون دیواره معده نشأت می‌گیرد.
- سارکوم: این گونه از سرطان معده از عضله یا بافت همبند درون دیواره معده منشاء می‌گیرد.
- سرطان کارسینوئید: این گونه از سرطان از سلول‌های داخل لایه مخاطی معده که مسئول تولید هورمون‌ها هستند نشأت می‌گیرد.
در این مقاله تنها به بررسی آدنوکارسینوم معده که شایعترین نوع سرطان در معده می باشد، می‌پردازیم.
مراحل پیشرفت
سرطان معده به سه شیوه منتشر می‌شود:
- مستقیم: سرطان از معده به اندام‌ها وبافت‌های مجاوری چون پانکراس، روده بزرگ، روده کوچک و پرده صفاق (لایه پوشش دهنده‌ی داخل حفره‌ی شکمی) می‌رسد.
- از طریق سیستم لنفاوی: سیستم لنفاوی، مانند سیستم گردش خون، از مجموعه‌ای از غده‌های (گره‌های) واقع در سراسر بدن تشکیل می‌شود؛ این غده‌ها سلول‌های مورد نیاز فراوانی را تولید می‌کنند که سیستم ایمنی بدن برای مقابله با عفونت به آنها نیاز دارد.
- از طریق خون: سرطان معده در این شیوه در دیگر قسمت‌های بدن، به ویژه در کبد، انتشار می‌یابد.
علایم و نشانه‌ها
علائم سرطان معده در مراحل اولیه بروز نمی یابد و بیمار در بعضی موارد تا زمان پیشرفت کامل با هیچ علامتی مواجه نمی‌شود. نشانه های اولیه عبارت‌اند:
- درد یا ناراحتی قسمت فوقانی شکم به ویژه پس از صرف غذا
- سوءهاضمه: (البته به خاطر داشته باشید که سوءهاضمه داشتن لزوماً از علایم سرطان معده نیست و اکثر موارد سوءهاضمه ارتباطی با سرطان ندارد.)
- احساس بیماری و یا بی‌میلی به غذا: برخی بیماران پس از صرف غذا احساس سیری و افراط در خوردن دارند.
- کاهش وزن و یا کاهش اشتها.
- دفع خون در مدفوع: در این صورت مدفوع تیره رنگ، قیرمانند و چسبناک می‌شود یا در حالتی با شیوع کمتر در سرطان معده، خون تیره رنگ در عوض خون قرمز روشن در مدفوع دیده می‌شود. این علامت نشان دهنده خونریزی بسیار جدی معده یا روده است. علایم سرطان معده که در ادامه آمده است در مراحل شدید بیماری بروز می کند:
- تمام علائم اولیه البته به صورت تشدید شده
- احساس بیماری مداوم و خستگی بیش از اندازه
- کم خون شدن در صورت خونریزی مداوم تومور. کم‌خونی باعث می‌شود تا بیمار بیش از حالت طبیعی احساس خستگی کند.
- تومور سرطانی بسیار بزرگ می‌شود و راه عبور غذا و نوشیدنی را مسدود می‌کند و به انسداد معده می‌انجامد.
در صورت انتشار یافتن سرطان در دیگر بخش‌های بدن، علائم متعدد دیگری نیز بروز می‌یابد. به یاد داشته باشید گاهی علت بروز تمام علائم فوق، ابتلا به عارضه‌ای دیگر است، بنابراین انجام آزمایش برای تأیید تشخیص ابتلا به سرطان الزامی است و تنها نمی شود از بروز علایم سرطان معده تشخیص به ابتلای فرد به این بیماری داد.
تشخیص
- آندوسکوپی: چنانچه پزشک احتمال دهد که بیمار به سرطان معده مبتلا شده است، معاینه‌ای را انجام می‌دهد که در صورت پیشرفته نبودن سرطان غالباً معمولی و شامل آندوسکوپی است. آندوسکوپ (درون‌بین) لوله‌ای بسیار باریک، انعطاف‌پذیر و مجهز به دوربینی کوچک است. پزشک آندوسکوپ را از راه دهان وارد مری می‌کند و سپس آن را به سمت معده و بخش ابتدایی روده کوچک هدایت می‌کند. آندوسکوپ از کانال‌های فیبر نوری تشکیل می‌شود که نور را از خود عبور می‌دهند و مشاهده داخل معده و بخش ابتدای روده کوچک را ممکن می‌سازند.
- نمونه‌برداری: نمونه کوچکی از بافت بخشی از بدن طی عمل نمونه‌برداری برای تاییئ تشخیص سرطان معده خارج می‌شود. سپس این نمونه با استفاده از میکروسکوپ برای بررسی سلول‌های غیرطبیعی آزمایش می‌شود.
- ارزیابی میزان پیشرفت و انتشار سرطان: در صورت تأیید تشخیص ابتلا به سرطان، آزمایش‌های دیگری مانند رادیولوژی رنگی باریم میل، سی.تی.اسکن، سونوگرافی معده یا لاپاروسکوپی برای ارزیابی میزان پیشرفت سرطان معده انجام می‌شود.
درمان
جراحی، شیمی درمانی (و گاهی اوقات پرتودرمانی) از راه های درمان سرطان معده محسوب می‌شوند. روش درمان با توجه به عامل‌های گوناگونی مانند موارد زیر انتخاب می‌شود:
- میزان پیشرفت سرطان و بزرگی تومور
- مرحله سرطان (انتشار یافتن آن)
- وضعیت سلامت عمومی
رعایت رژیم غذایی سرشار از مواد مغذی نقشی حیاتی در درمان سرطان دارد و احتمالاً از بیمار خواسته می‌شود تا به متخصص تغذیه مراجعه کند. مشاوره با متخصصی آگاه از شرایط بیمار سودمند است؛ بیمار در این جلسه‌های مشاوره از مزایا و معایب، میزان موفقیت، عوارض جانبی احتمالی و دیگر جزییات مربوط به راه های درمان سرطان معده مطلع می‌شود.
دارو
در درمان سرطان معده داروهایی تجویز می‌شود که به ناهنجاری‌های خاص درون سلول‌های سرطانی حمله می‌کنند. داروهای هدفمند مورد استفاده برای درمان سرطان عبارت‌اند از:
- تراستوزوماب (هرسپتین): برای سلول‌هایی سرطانی که بیش از اندازه HER2 تولید می‌کنند.
- ایماتینیب (گلیوک): برای گونه نادری از سرطان معده موسوم به تومور استرومال دستگاه گوارش.
- سانیتینیب (سوتنت): برای تومور استرومال دستگاه گوارش.
پزشک با توجه به آزمایش سلول‌های سرطانی، احتمال نتیجه‌بخش بودن این راه های درمان سرطان معده را تشخیص می‌دهد.
جراحی
با برداشتن تومور در مراحل اولیه سرطان معده می‌توان آن را درمان کرد؛ معمولاً بخش آسیب دیده و سرطانی معده و گاهی اوقات تمام معده از بدن خارج می‌شود. این عمل گاهی توسط جراحی لاپاروسکوپی یا لاپاراسکوپی (جراحی سوراخ کلید) صورت می‌پذیرد. با بهره‌گیری از بعضی تکنیک‌های جراحی حتی در صورت پیشرفته بودن سرطان و قابل علاج نبودن آن می‌توان علائم را تا حدی تسکین داد، برای مثال با برداشتن بخشی از معده در عمل جراحی با لیزر یا عمل کوچک کردن معده می‌توان انسداد را برطرف نمود.
شیمی درمانی
شیمی درمانی یکی از روش‌های درمان سرطان معده با داروهای ضد سرطانی است که سلول‌های سرطانی را از بین می‌برد یا تکثیر آنها را متوقف می‌سازد. شیمی درمان تکمیلی، درمانی است که در آن از عمل جراحی در کنار شیمی درمانی استفاده می‌شود، برای مثال، احتمالاً یک دوره شیمی درمانی پس از عمل جراحی تجویز می‌شود تا هر گونه سلول سرطانی انتشار یافته از تومور اولیه نابود شود. البته گاهی اوقات شیمی درمانی پیش از جراحی برای کوچک‌تر کردن تومور و تسهیل عمل جراحی انجام می‌شود، این شیوه‌ی درمان سرطان معده را نئو ادجوونت گویند.
پرتو درمانی
در پرتو درمانی پرتوهای تابشی با انرژی بالا بر روی بافت سرطانی متمرکز می‌شود تا سلول‌های سرطانی از بین بروند یا تکثیرشان متوقف گردد. پرتو درمانی معمولاً برای درمان سرطان معده به کار برده نمی‌شود، اما گاهی اوقات برای کوچک کردن بخش خاصی از تومور سرطانی دامن زننده به سرطان کاربرد دارد.
پرتو ـ شیمی درمانی
در بعضی موارد ترکیبی از پرتو درمانی و شیمی درمانی (پرتو ـ شیمی درمانی) علاوه بر عمل جراحی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این روش درمان سرطان معده معمولاً نزدیک به زمان انجام عمل جراحی بر روی بیمار انجام می‌شود.
تغذیه و رژیم غذایی
رژیم غذایی سرشار از مواد مغذی و دارای میزان صحیح ویتامین‌ها، موادمعدنی، پروتئین‌ها و کالری‌ها با توجه به تأثیرگذاری بر قدرت بیمار و تسریع روند درمان بخش مهمی از فرایند درمان سرطان معده به شمار می‌رود. بیماران مبتلا به این بیماری باید کربوهیدرات و شیرینی کمتر و پروتئین بیشتر مصرف کنند. بیمار می‌تواند با راهنمایی پزشک و متخصص تغذیه بهترین رژیم غذایی متناسب با شرایط خود را تنظیم کند.
بیماران مبتلا به سرطان معده به کالری و پروتئین بیشتری نیاز دارند. با مصرف شیر، تخم مرغ و پنیر بیشتر می‌توان میزان جذب پروتئین را افزایش داد؛ همچنین با افزودن انواع سس‌ها و عصاره‌ها می‌توان کالری مورد نیاز بدن در این شرایط را تأمین کرد. میزان چربی رژیم غذایی را نیز می‌توان با افزودن کره یا خوردن پودینگ و بستنی افزایش داد تا به رفع سندرم دامپینگ (تخلیه سریع معده) کمک کند.
بیماران مبتلا به سرطان معده باید ویتامین D، کلسیم و آهن بیشتری را از رژیم غذایی خود جذب کنند. ماهی ساردین، کلم برگ، گل کلم، شیر، تخم مرغ، پنیر و نان کلسیم مورد نیاز بدن را تأمین می‌کنند. ویتامین D نیز در مارگارین، کره، ماهی چرب و تخم مرغ موجود است. آهن موجود در گوشت قرمز بهتر از آهن موجود در ماهی، سویا، زرده تخم‌مرغ، سبزیجات با برگ سبز و میوه‌های خشک شده جذب می‌شود. مصرف غلات کامل مانند پاستا و برنج حاوی غلات کامل و نان گندم سبوس‌دار با توجه به فیبر بالای آنها برای این دسته از بیماران مفید است. نوشیدن جرعه جرعه مایعات صاف و خنک شده‌ای چون آب سیب، چای، آب آبگوشت، سوپ سبزی و درمان گیاهی با جینجر ایل برای بهبود این بیماران مؤثر است.
پیشگیری
چون علت سرطان معده دقیقا مشخص نیست، بنابراین راهی نیز برای پیشگیری از آن وجود ندارد. با این حال، می‌توان با رعایت نکته‌هایی ساده و ایجاد تغییرهایی کوچک در زندگی روزمرّه خطر ابتلا به این بیماری را کاهش داد برای این منظور به موارد زیر توجه کنید:
- میوه و سبزی بیشتری میل کنید: میوه و سبزی بیشتری را در برنامه غذایی روزانه‌ی خود بگنجانید. از میوه‌ها و سبزیجات گوناگون و در رنگ‌های متنوع بهره بگیرید.
- غذاهای شور و دودی کمتری مصرف کنید: با کاهش مصرف این غذاها از معده‌ی خود محافظت کنید.
- ترک کردن دخانیات: اگر دخانیات مصرف می‌کنید، هر چه سریع‌تر آن را ترک کنید؛ اگر تاکنون به این مواد آسیب‌زا روی نیاورده‌اید، همچنان از آنها دوری کنید. استعمال دخانیات خطر ابتلا به سرطان معده و بسیاری از انواع سرطان را افزایش می‌دهد. ترک کردن دخانیات گاهی بسیار مشکل است، بنابراین بهتر است از پزشک کمک بگیرید.
علایم سرطان معده در مراحل پیشرفته بیماری بروز می یابد، البته این مسئله را در نظر بگیرید که مکن است با وجود علائم ذکر شده در مقاله شما مبتلا به سرطان نباشید. تنها بعد از روش های تشخیصی ذکر شده می توان موارد ابتلا به این بیماری را تشخیص داد. راه های درمان سرطان معده با توجه به نوع و مرحله بیماری (مراحل اولیه و یا مراحل پیشرفته بیماری) از سوی پزشک تجویز می شود از جمله این بیماری ها می توان به دارو و قرص ها، پرتو درمانی، شیمی درمانی، جراحی و تغذیه و رژیم غذایی اشاره کرد. افراد ممکن است در هر سنی به این بیماری مبتلا شود، اما با درمان های پیشرفته امروزی می تواند طول عمر طبیعی را داشته باشند.
