درمان سوءهاضمه چیست؟، علت و علائم

سوء هاضمه اصطلاحی است که مربوط به وجود احساس سیری یا ناراحتی در قسمت بالای شکم است. نشانه ها وعلائم سوء هاضمه می تواند مبهم باشد، اما این علایم شامل باد گلو، سوزش معده، نفخ کردن، و حالت تهوع می باشد. به این مشکل همچنین اختلال گوارش (و اختلال گوارش غیر اسیدی) می گویند و این مشکل می تواند در نتیجه بسیاری از شرایط مربوط به سلامتی فرد ایجاد شود، اما خود این مشکل یک بیماری نمی باشد. بعضی مطالعات انجام شده در این رابطه نشان می دهد سوزش معده و سوء هاضمه رابطه بسیار نزدیک با یکدیگر دارند، اما مطالعات دیگر این دو بیماری گوارش را از یکدیگر تفکیک می نمایند.

این علایم بیماری دستگاه گوارشی معمولاً بطور مکرر توسط فرد احساس می شود و می تواند به عنوان سوء هاضمه، نفخ، سیری زودتر از حالت معمول، احساس سیری بیش از حد پس از صرف غذا، یا احساس سوزش توسط فرد توصیف گردد. سوء هاضمه می تواند همراه با درد یا ناراحتی در قسمت بالای شکم باشد (اختلال گوارش) یا فرد احساس سوزش پشت قفسه سینه خود داشته باشد (سوزش معده). این علایم اختلال گوارش معمولاً پس از خوردن غذا یا نوشیدن مایعات در افراد مختلف مشاهده می شود.

علائم

رایجترین علائم سوء هاضمه عبارتند از:

• احساس سیری بیش از حد یا باد کردن شکم
• احساس ناخوشی (حالت تهوع)
• باد گلو
• بالا آمدن مایعات یا غذا به گلو (مری)

سوء هاضمه یک مشکل رایج در بین افراد مختلف است، اما در بسیاری از موارد این مشکل در حالت خفیف وجود دارد و گهگاه توسط فرد احساس می شود. افراد مبتلا به بیماری گوارشی سوء هاضمه می توانند یک یا چند مورد از علائم زیر را داشته باشند:

• سیر شدن زودتر از حالت عادی در زمان غذا خوردن: در این حالت شما ممکن است بخش زیادی از غذای خود را نخورید یا قبل از صرف غذای خود به احساس سیری داشته باشید.
• ناراحتی به خاطر احساس سیری بیش از حد پس از صرف غذا: این احساس بیش از آنچه باید توسط فرد احساس می شود.
• ناراحتی در قسمت بالا شکم: شما ممکن است احساس درد شدید در ناحیه مابین زیر قفسه سینه (جناغ سینه) و ناف خود داشته باشید.
• احساس سوزش در ناحیه بالای شکم: در این حالت شما احساس ناراحتی به صورت گرمی یا سوزش در ناحیه بین زیر قفسه سینه و ناف خود دارید.
• نفخ در قسمت بالای شکم: در این حالت فرد احساس باد کردن دارد.
• حالت تهوع و استفراغ

سایر علائم سوء هاضمه که کمتر در افراد مشاهده می شود شامل استفراغ کردن و باد گلو است. گاهی اوقات افراد مبتلا به سوء هاضمه با سوزش معده نیز مواجه می شوند، اما سوزش معده و سوء هاضمه دو مشکل متفاوت از یکدیگر هستند. سوزش معده یک درد یا احساس سوزش در وسط سینه است که می تواند به سمت گردن یا پشت شما، در زمان غذا خوردن یا پس از آن گسترش پیدا کند.

علت

عادت های نا سالم غذا خوردن می تواند با اختلال و بیماری گوارش ارتباط داشته باشد. دلایل رایج این مشکل به شرح زیر هستند:

• خوردن بیش از حد غذا
• سریع غذا خوردن
• مصرف غذاهای تند و پر چرب
• دراز کشیدن سریع پس از صرف غذا

سایر عواملی که می تواند بر مشکل سوء هاضمه و اختلال گوارش تاثیر داشته باشد شامل موارد زیر است:

• سیگار کشیدن
• مصرف بیش از حد الکل
• عوارض جانبی مصرف برخی داروها (بطور خاص داروهای غیر استروئید ضد التهاب همچون آسپیرین و ایبوپروفن)

سوء هاضمه همچنین می تواند در نتیجه یک بیماری گوارشی در قسمت فوقانی ایجاد شود. بیماری های گوارشی جدی که می تواند باعث سوء هاضمه شود شامل موارد زیر هستند:

• بیماری رفلاکس اسید معده (از معده به مری)
• سرطان معده
• مشکلات لوزالمعده یا مسیر لوله های صفراوی
• زخم معده (زخم های ایجاد شده بر روی دیواره معده و مری در نتیجه باکتری هلیکوباکتر پیلوری)

گاهی اوقات، تعیین دقیق علت سوء هاضمه ممکن نیست. در اصطلاح به این شرایط سوء هاضمه عملکردی گفته می شود. سوء هاضمه عملکردی می تواند در نتیجه حرکت غیر عادی عضلات در ناحیه معده ایجاد شود که این حرکت ها در صورت عملکرد مناسب می تواند به هضم غذا کمک کرده و باعث انتقال غذا از معده به روده کوچک شوند.

زمان مراجعه به پزشک

اکثر افراد نیازی به استفاده از خدمات درمانی برای رفع مشکل سوء هاضمه خود ندارند. به هر حال، مهم است که در صورت تکرار این مشکل یا وجود شرایط زیر با پزشک متخصص ملاقات شود:

• سن بیمار 55 سال یا بیشتر باشد
• بیمار به میزان زیاد و بدون علت خاص وزن کم کرده باشد
• بیمار با تشدید مشکل بلع غذا روبرو باشد (دیسفاژی)
• فرد به سوء هاضمه و استفراغ مداوم مبتلا باشد
• فرد با کم خونی فقر آهن مواجه باشد
• در معده فرد توده تشکیل شده باشد
• استفراغ فرد خونی باشد یا در مدفوع خون وجود داشته باشد

به خاطر اینکه شرایط بالا ممکن است علامتی از وجود بیماری گوارشی جدی در ارتباط با سلامتی فرد همچون زخم معده یا سرطان معده باشد، لازم است به این علایم بیماری گوارشی با دقت توجه شود. به این ترتیب ممکن است نیاز به انجام آندوسکوپی برای تشخیص دقیق علت مشکل وجود داشته باشد.

آندوسکوپی روشی است که با استفاده از آن داخل بدن با استفاده از یک آندوسکوپ مورد معاینه قرار می گیرد. آندوسکوپ یک لوله قابل انعطاف نازک است که در انتهای آن یک منبع نور و یک دوربین وجود دارد. سوء هاضمه شدید می تواند باعث مشاهده مشکلات بلند مدت در بخش های مختلف سیستم گوارشی شود که برای مثال در این رابطه می توان از آسیب دیدن مسیر مری یا مسیر عبور غذا در شکم نام برد.

تشخیص

پزشک متخصص؛ تشخیص اختلال و بیماری گوارش را با پرسیدن سوال درباره سابقه بیماری و عادت های غذا خوردن شما شروع می کند. پزشک همچنین از معاینه های فیزیکی و عکس برداری رادیولوژی از شکم برای مشاهده وجود هر گونه اختلال گوارش در مسیر سیستم گوارش استفاده می کند. آزمایش های بیشتر در این زمینه می تواند شامل نمونه گیری از خون، مدفوع و بررسی تنفس است که برای تعیین نوع خاص باکتری که باعث ایجاد زخم معده شده مورد توجه قرار می گیرد.

از آندوسکوپی می توان در مسیر بالای سیستم گوارش برای تعیین اختلال گوارشی موجود استفاده کرد. انجام آندوسکوپی نیازمند وارد کردن یک لوله کوچک مجهز به دوربین و ابزار نمونه گیری به مری و معده بیمار است. این ابزار به پزشک امکان می دهد دیواره سیستم گوارش را برای تشخیص بیماری بررسی کرده و از این ابزار برای نمونه برداری جهت انجام آزمایش های لازم جهت تشخیص عفونت یا سرطان استفاده کند. این کار در حالتی انجام می شود که بیمار از آرام بخش استفاده کرده است. از آندوسکوپی بخش فوقانی سیستم گوارش می توان برای تشخیص رفلاکس اسیدی معده، زخم معده، عفونت، و سرطان استفاده کرد.

درمان

در صورتی که سوء هاضمه در نتیجه سطح بالای اسید معده، زخم معده، رفلاکس اسیدی معده، تنگی مری، یا التهاب معده و روده ایجاد شده باشد، پزشک ممکن است از داروهای کاهش دهنده سطح اسید معده همچون موارد زیر برای بیمار استفاده کند:

• امپرازول (پریلوزک)،
• لانسوپرازول (پریواسید)،
• رابپرازول
• پنتوپرازول (پروتونیکس)، یا
•  نکسیوم

سایر داروهای سوء هاضمه در این رابطه به شرح زیر هستند:

• مهار کننده های پروتون پمپ (PPIs)، که می تواند سطح اسید معده را کاهش دهد. این مهار کننده ها در صورتی برای فرد تجویز می شود که سوء هاضمه همراه با سوزش معده باشد.
• داروهای ضد اسید معده (H2RAs)، که می تواند سطح اسید معده را کاهش دهد.
• پروکینتیک ها، که می توانند در مواردی که معده به آهستگی خالی می شود مفید و اثربخش باشند.
• آنتی بیوتیک ها، در مواقعی کاربرد دارند که باکتری های هلیکوباکتر پیلوری باعث سوء هاضمه شده باشند.
• داروهای ضد افسردگی و ضد تشویش، که می توانند ناراحتی ناشی از سوء هاضمه را با کم کردن احساس درد برای فرد تسکین دهند.

درمان خانگی

سوء هاضمه نشانه ای از ابتلای فرد به سایر بیماری های گوارشی است و به همین خاطر معمولاً روش درمان سوء هاضمه بستگی به علت ایجاد مشکل دارد. هنگامی که علت مربوط به سبک زندگی باشد، پیش گیری بهترین راه برای درمان بیماری گوارشی و تسکین علائم مشاهده شده در بیمار می باشد.

در این حالت می توان از داروهای زیر برای کمک به کاهش درد حاصل از سوء هاضمه استفاده کرد:

• داروهای ضد اسید
• بلاکرهای اسید (رانیتیدین، امپرازول).

سایر اقداماتی که می توانند به تسکین علائم سوء هاضمه کمک کنند شامل موارد زیر هستند:

• اجتناب از دراز کشیدن بلافاصله بعد از صرف غذا، زیرا انجام این کار می تواند علائم سوء هاضمه را تشدید کند
• نوشیدن شیر یا آب می تواند به کاهش سطح اسید معده کمک نماید.

استفاده ترکیبی از آنتی بیوتیک و بلاکرهای اسید می تواند برای چندین ماه برای بیمار در صورتی تجویز شود که علت مشکل مربوط به فعالیت باکتری های هلیکوباکتر پیلوری باشد. اگر علت سوء هاضمه مربوط به تنبلی معده باشد، داروهای محرک همچون متوکلوپرامید (رگلان) ممکن است برای بیمار تجویز شود. اگر مشکل اصلی سوء هاضمه مربوط به افسردگی یا استرس باشد، برای رفع مشکل از داروهای ضد افسردگی می توان استفاده کرد. اگر علت سوء هاضمه داروهایی تشخیص داده شود که هم اکنون در حال مصرف توسط بیمار است، به صورت ناگهانی مصرف این داروها را متوقف نکنید. در این حالت لازم است شما برای پیدا کردن داروهای جایگزین که تاثیر داروهای قبلی را کاهش داده یا بر طرف کنند، با پزشک همکاری کنید.

شما ممکن است بدون استفاده از دارو از مشکل سوء هاضمه و اختلال گوارش خود رهایی پیدا کنید. در اینجا بعضی نکات ساده برای تغییر سبک زندگی ارائه شده که می تواند در این رابطه تاثیر گذار باشد:

• در طول روز مقادیر کمتری غذا بخورید.
• از خوردن غذاهای تند و چرب که می تواند باعث سوزش معده شود خودداری نمایید.
• آرام تر غذا بخورید و بلافاصله پس از غذا خوردن دراز نکشید.
• سیگار کشیدن را ترک کنید.
• اضافه وزن خود را کاهش دهید.
• مقدار مصرف قهوه، نوشیدنی های گاز دار، و الکل را کاهش دهید.
• به مقدار کافی استراحت کنید.
• مصرف داروهایی مثل آسپیرین و داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی (NSAIDs) که باعث وارد شدن آسیب به دیواره معده می شود را متوقف کنید.
• سطح استرس خود را با استفاده از یوگا و … درمانی کاهش دهید.

عوارض

در اکثر موارد، سوء هاضمه در سطح خفیف مشاهده می شود و گاه و بی گاه اتفاق می افتد. به هر حال، مشکلات جدی سوء هاضمه می تواند عوارض خاص به شرح زیر برای بیمار به همراه داشته باشد.

1. تنگی مری: سوء هاضمه اغلب در نتیجه رفلاکس اسیدی معده ایجاد می شود که این رفلاکس مربوط به بازگشت اسید معده به مری و وارد شدن آسیب به مخاط آن است. اگر این التهاب با گذشت زمان گسترش پیدا کند، می تواند باعث آسیب دیدن مری شود. این آسیب ها در واقع می تواند باعث تنگ شدن مری و انقباض آن شود (که این مشکل تحت عنوان تنگی مری شناخته می شود). اگر شما دچار تنگی مری شده باشید، ممکن است با علائم زیر مواجه شوید:

• مشکلات بلع غذا (بیماری گوارشی دیسفاژی)
• گیر افتادن غذا در گلو
• درد سینه

درمان اختلال گوارش تنگی مری، اغلب با انجام عمل جراحی برای گشاد کردن مری انجام می شود.

2. تنگی باب المعده: مشابه تنگی مری، تنگی باب المعده در نتیجه التهاب بلند مدت دیواره سیستم گوارشی به خاطر تماس با اسید معده ایجاد می شود. تنگی باب المعده زمانی اتفاق می افتد که مسیر بین معده و روده کوچک (که به عنوان باب المعده نیز شناخته می شود) زخم شده و تنگ شود. این شرایط باعث استفراغ کردن و جلوگیری از گوارش مناسب همه غذاهای مصرف شده توسط بیمار می شود. در اکثر موارد، درمان بیماری گوارشی تنگی باب المعده، با استفاده از عمل جراحی برای باز گرداندن باب المعده به عرض مناسب آن انجام می شود.
3. مری بارت: ابتلای مکرر به بیماری رفلاکس اسیدی معده به مری (GORD) باعث ایجاد تغییر در سلول های دیواره بخش تحتانی مری می شود. این شرایط به عنوان مری بارت شناخته می شود. نتایج بررسی ها نشان می دهد یک نفر از هر ده نفر مبتلا به بیماری رفلاکس اسیدی معده به مری با مشکل مری بارت مواجه می شوند. در اکثر موارد مری بارت در بین افراد بین 50 تا 70 سال مشاهده می شود. میانگین سن تشخیص این مشکل سن 62 سالگی می باشد.

مری بارت معمولاً باعث مشاهده علائم قابل توجه به غیر از علائم مربوط به رفلاکس اسیدی معده به مری شده و نگرانی اصلی در این رابطه مربوط به این اعتقاد است که مری بارت از شرایطی است که قبل از ابتلای فرد به سرطان مشاهده می شود. این شرایط به معنی ایجاد تغییر غیر سرطانی در سلول ها است که اگر درمان شود در ادامه ریسک کمی برای توسعه این فرآیند و تبدیل آن به یک سرطان کامل در آینده وجود خواهد داشت، در غیر این صورت این مشکل می تواند باعث ابتلای فرد به سرطان مری شود.

پیشگیری

علائم بیماری گوارشی سوء هاضمه در اکثر افراد در طول چند ساعت بدون مشکل خاص و نیاز به اقدام درمانی بر طرف می شود. اگر علائم سوء هاضمه بیمار تشدید شود، لازم است که فرد با پزشک ملاقات کند. به هر حال در صورتی که سوء هاضمه در نتیجه عادت های روزمره ایجاد شده باشد، در اکثر مواقع می توان با ایجاد تغییرات زیر در سبک زندگی از آن پیشگیری کرد. برخی از این تغییرات به شرح زیر هستند:

• با دهان باز غذا نجوید، در زمان جویدن غذا صحبت نکنید یا سریع غذا نخورید. این شرایط باعث می شود هوا به معده وارد شده و سوء هاضمه شما تشدید شود.
• غذای خود را بطور کامل بجوید و به آرامی غذا بخورید.
• در هنگام غذا خوردن، آب ننوشید و پس از غذا خوردن آب بنوشید.
• از خوردن غذا در اواخر شب خودداری کنید.
• از مصرف غذاهای تند و چرب اجتناب نمایید.
• سیگار کشیدن را ترک کنید.
• از نوشیدنی های الکلی دوری کنید.
• کافئین مصرف نکنید.
• پس از غذا خوردن حداقل تا یک ساعت ورزش نکنید.
• همیشه آسپیرین و داروهای ضد التهاب غیر استروئیدی را با غذا مصرف کنید.
• اگر به لاکتوز یا یک غذای خاص حساسیت دارید، از مصرف بیش از حد آن خودداری کنید.
• در صورتی که سوء هاضمه در نتیجه استرس یا تشویش ایجاد شده باشد، مدیتیشن می تواند نقش موثر در بهبود آن داشته باشد.

اغلب سوء هاضمه نشانه ای از یکبیماری گوارشی در انسان است. بنابراین اگر علائم و نشانه های ذکر شده در مقاله را دارید بهتر است به پزشک مراجعه کنید تا با تشخیص به موقع اختلال گوارشی از عوارض سوء هاضمه جلوگیری کنید. درمان  بیماری گوارشی در مراحل اولیه راحت تر می باشد و بدین ترتیب بیمار دچار مشکلات بعدی نمی شود. توجه داشته باشید اگر دچار سوء هاضمه در بارداری هستید، هیچکدام از درمان های ذکر شده را بدون تجویز پزشک انجام ندهید.